door Piet Lambrechts,
Verschenen in Uitpers nr. 136,  november 2011

De Europese Unie drukt meer en meer een liberale stempel op haar lidstaten. Om haar richtlijnen strikt te doen opvolgen doet de EU het laatste schijntje burgerlijke democratie verdwijnen. Nationale regeringen en parlementen worden monddood gemaakt. Alleen ‘Europa’ voert het woord. Via allerlei nieuwe mechanismen, zoals het Europees Semester, het Euro Plus Pact en het Six Pack, zorgt de EU ervoor dat haar liberaal model verder wordt uitgebouwd in dienst van een kapitalisme dat ons van de ene crisis naar de andere leidt en loon- en bijstandtrekkers steeds harder aanpakt.

Het verenigde Europa dat na de Tweede Wereldoorlog totstandkwam is een liberaal project. Het heeft tot doel het Europees kapitalisme in stand te houden. Daartoe werd gekozen voor een Europese eenheidsmarkt, een eenheidsmunt, vrij verkeer van goederen, diensten, kapitaal en personen. De concurrentie werd de hoofddoelstelling en verving de solidariteit. Sociale zekerheid en openbare diensten worden geprivatiseerd en geliberaliseerd.

Door al die maatregelen in dienst van het kapitalisme werd de Europese Unie het slachtoffer van dat kapitalisme dat ons van de ene crisis naar de andere sleurt. De jongste crisis die in 2008 uitbrak en onverminderd voortduurt dwingt de lidstaten ertoe in de bres te springen voor banken die door hun speculatieve activiteiten in de problemen komen. De miljarden die de regeringen in de banken steken veroorzaken oplopende overheidsschulden. Zo veroorzaakt de bankencrisis een schuldencrisis en niet andersom zoals de verdedigers van het kapitalisme beweren.

Die overheidsschulden doen het Europese bootje kapseizen. Een eenheidsmunt, de euro, is immers niet houdbaar als landen die er deel van uitmaken al te hoge overheidstekorten opstapelen. Begrotingsdiscipline is daarom een van de hoofddoelen van de Europese monetaire unie. Volgens het stabiliteitspact waaraan de eurolanden zich moeten houden, mag hun begrotingstekort niet meer dan 3 procent van het bruto binnenlands product (BBP) belopen en mag hun overheidsschuld niet meer dan 60 procent van dat BBP belopen of moet het onafgebroken in de richting van die 60 procent dalen.

Begrotingsdiscipline is op zich een goede zaak. Alles hangt ervan af hoe ze wordt georganiseerd. Wie moet ervoor zorgen dat de overheidsfinanciën gezond blijven? Volgens de liberale recepten die de Europese Unie haar lidstaten oplegt zijn dat in hoofdzaak de loon- en bijstandtrekkers. Die moeten inleveren. En om er zeker van te zijn dat de lidstaten hun begrotingen volgens die liberale voorschriften in evenwicht houden, bracht de Europese Unie een aantal mechanismen tot stand die de lidstaten ertoe verplichten een liberaal beleid te voeren en tevens de greep van de EU op dat beleid versterken. Zo zijn er het Europees Semester, het Euro Plus Pact en het Six Pack.

Europees Semester

Het Europees Semester slaat op een cyclus die zich ieder jaar van januari tot juni afspeelt. De bedoeling is een kader op te leggen voor het economisch beleid van de lidstaten van de Europese Unie. In het begin van het jaar publiceert de Europese Commissie haar jaarlijkse groeiraming en doet ze een aantal aanbevelingen voor het beleid van de lidstaten. Die moeten op grond van die richtsnoeren een stabiliteitsplan opstellen waarin een aantal hervormingen en een begrotingsraming moeten worden opgenomen. Nadien formuleert de Europese Commissie concrete beleidsaanbevelingen voor iedere lidstaat. Die aanbevelingen moeten door de Europese ministerraad worden goedgekeurd. De lidstaten krijgen die aanbevelingen bijgevolg nog voor ze hun begroting hebben opgesteld. Lidstaten die zich niet aan die aanbevelingen houden krijgen tijdens het tweede semester van het jaar sancties opgelegd.

Die nieuwe procedure is een regelrechte machtsgreep van de Europese Unie, meer bepaald van de Europese Commissie, op de lidstaten. De nationale regeringen en parlementen hebben niets meer te zeggen. Ze moeten alleen maar de richtlijnen van de EU-Commissie uitvoeren. Officieel heet het dat de Europese instanties de lidstaten geen economisch beleid kunnen opleggen. Het uitstippelen van dat beleid blijft zogezegd de bevoegdheid van de lidstaten. Maar welke lidstaat zal zich aan de aanbevelingen van ‘Europa’ durven onttrekken? Wie dat doet mag zich trouwens aan sancties verwachten.

De politieke klasse, hierin volmondig gesteund door de pers, is trouwens niet van plan zich tegen de Europese dictaten te verzetten. Dag na dag krijgen we te horen dat we moeten doen wat ‘Europa’ zegt. ‘Europa’ wordt als een soort orakel van Delphi beschouwd. In ieder geval als een neutrale, onafhankelijke instantie die alleen maar met het algemeen belang is begaan. Niets is minder waar. De Europese Commissie is zoals het Internationaal Muntfonds (IMF), de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO), de Wereldhandelsorganisatie (WTO) enz. een instelling die tot doel heeft het kapitalistisch systeem in stand te houden. Haar aanbevelingen liegen er niet om.

Europese dictaten

Het volstaat de aanbevelingen te bekijken die de EU-Commissie, na goedkeuring door de Europese ministerraad, in juni van dit jaar de Belgische regering liet geworden. Die had in april een stabiliteitsprogramma voor de periode 2011-2014 en een nationaal hervormingsprogramma 2011 ingediend. De EU-Commissie liet de Belgische regering weten dat het begrotingstekort dat in 2010 4,1 procent van het BBP beliep, dit jaar tot 3,6 procent moet dalen en in 2012 zelfs onder de referentiewaarde van 3 procent moet liggen. Inmiddels is geweten dat zo’n inspanning in 2012 10 miljard euro zal kosten. Tegen 2015 moet nog eens 10 miljard euro worden bespaard.

Om zo’n operatie te doen slagen zijn volgens de EU-aanbeveling ‘nieuwe consolidatiemaatregelen’ nodig. Van een stijging van de belastingen kan volgens de EU-Commissie geen sprake zijn. Ze schrijft wel een beperking van de uitgaven voor. Dat betekent besparen. De politieke partijen en de pers hebben het over niets anders. Vooral de sociale zekerheid, met name het pensioenstelsel, moet volgens de EU-aanbeveling verder hervormd worden. Sinds jaren weten we dat de door de EU beoogde hervormingen tot de afbraak en privatisering van de sociale zekerheid leiden. De EU-Commissie is daarentegen uiterst begaan met de financiële sector ‘die haar stabiliteit moet hervinden’. Geen woord over de bankencrisis en de oorzaken ervan.

De EU-aanbevelingen op sociaal vlak zijn een kopie van ieder patronaal manifest. Om te beginnen wil de EU dat de Belgische loonnorm wordt ‘bijgestuurd’. Die loonnorm wil dat de loonevolutie in België gelijke tred houdt met die in de buurlanden Duitsland, Frankrijk en Nederland. De EU eist daarenboven een hervorming van het stelsel van de loononderhandelingen en een hervorming van het loonindexeringssysteem. In dit laatste geval is het woord hervorming synoniem van afschaffing, want zoals hierna zal blijken legt het Euro Plus Pact de afschaffing van de automatische loonindexering op.

Steeds volgens het onvervalste patronale recept kant de EU-aanbeveling zich tegen de onbeperkte duur van de werkloosheidsuitkeringen in België. Die uitkeringen moeten bovendien verlaagd worden naarmate de werkloosheid langer duurt. De EU wil verder dat er maatregelen worden genomen om te beletten dat mensen voor hun 65ste ophouden met werken. De effectieve pensioenleeftijd moet omhoog.

Waar de EU-aanbeveling een verlaging van de lasten op arbeid wil compenseren door een verhoging van de BTW of door milieubelastingen, vergeet ze dat de BTW een asociale belasting is die minder begoeden harder treft dan meer begoeden en dat de zogenaamde lasten op arbeid door de loontrekkenden (als een deel van hun brutoloon) worden betaald en voor de inkomsten van de sociale zekerheid zorgen.

Euro Plus Pact en Six Pack

Vanwege de aanhoudende crisis besloten de regeringsleiders van de eurolanden op 11 maart 2011 bijkomende maatregelen te nemen. Omdat ook enkele EU-lidstaten die de euro nog niet aannamen zich hier bij aansloten werden de nieuwe afspraken Euro Plus Pact genoemd. De eerste bepaling van dit pact slaat op de afschaffing van de automatische aanpassing van de salarissen aan de inflatie (indexering). Het gaat hier niet meer om een aanbeveling, maar om een bindende afspraak, ondertekend door de Belgische ontslagnemende regering van Yves Leterme. Verder wil het pact de hoogte van de vennootschapsbelasting van de lidstaten coördineren. De pensioenstelsels moeten beter afgestemd worden op de vergrijzing. Concreet betekent dit langer werken, hogere (effectieve) pensioenleeftijd, andere berekeningswijze van de pensioenen en geleidelijke privatisering van de pensioenstelsels. Het betekent ook het einde van brug- en vervroegde pensioenen.

Het pact wil ook dat de lidstaten bepalingen over de maximale hoogte van de staatsschuld in hun grondwet opnemen. Een regering die de schuld boven dit maximum laat oplopen schendt dus haar eigen grondwet. Ten slotte moeten de EU-landen financiële rampenplannen opstellen om banken met problemen te helpen. De steun aan banken die door hun onbeperkte winstbejag onderuitgingen is voor de EU-landen bijgevolg een prioriteit en een verplichting. De belastingbetalers weten meteen wat ‘Meer Europa’ betekent.

Economische richtsnoeren en het Euro Plus Pact lijken de EU echter nog niet voldoende om de crisis te bezweren. Om de lidstaten tot nog meer saneringen en besparingen te verplichten kwam het zogenaamde Six Pack tot stand. Het bevat zes maatregelen om de EU-lidstaten in een nog strikter budgettair keurslijf te dwingen. De procedure van het Europees Semester (zie hierboven) moet wettelijk worden vastgelegd. Er moet een wettelijk kader komen voor het toezicht op de nationale hervormingsplannen (lees: saneringen en besparingen). De Europese Commissie krijgt meer bevoegdheden om de lidstaten bijkomende informatie over hun beleid te vragen.

Eurolanden die vervalste statistieken over hun tekorten en schulden publiceren zullen een boete ten belope van 0,2 procent van het BBP opgelegd krijgen. Eurolanden die zich niet aan de aanbevelingen houden om hun overheidsfinanciën in evenwicht te brengen zullen een rentedragende borg van 0,1 procent van het BBP moeten betalen. Statistische diensten moeten een grotere onafhankelijkheid krijgen. Op voorstel van de EU-Commissie en na goedkeuring door de EU-lidstaten werd dit Six Pack op 28 september 2011 door het Europees Parlement goedgekeurd. Sociaal-democraten en Groenen stemden tegen een aantal bepalingen omdat ze oordeelden dat die te sterk op de begrotingsdiscipline zijn afgestemd en te weinig op de bevordering van groei en werkgelegenheid.

‘Europa wil het’

Met al die dwingende richtsnoeren, het stabiliteitspact, het Europees Semester, het Euro Plus Pact, het Six Pack heeft de EU een stevige greep op het beleid van haar lidstaten. Voor de voorzitter van de EU-Commissie, José Manuel Barroso, volstaat dit pak maatregelen evenwel niet. In oktober kondigde hij in het Europees Parlement nieuwe initiatieven aan om het economisch beleid van de lidstaten nog meer aan banden te leggen. Zo denkt Barroso eraan de financiële steun aan landen en regio’s op te schorten als die sommige economische doelstellingen niet halen. Vooral sociale projecten zouden daar het slachtoffer van worden. In het Europees Parlement schrok zelfs de fractie van de conservatieve Europese Volkspartij (EVP) van dit soort voorstellen. Tussen haakjes, José Manuel Barroso is lid van de EVP.

De gouverneur van de Belgische Nationale Bank, Luc Coene, zit helemaal op dezelfde golflengte als José Manuel Barroso. Hij betreurt dat een deel van de besluitvorming in de EU nog op nationaal vlak plaatsvindt. Hij hoopt dat op termijn alles op Europees vlak wordt beslist. Die hoop wordt door steeds meer bewindslieden gedeeld die voor de aanstelling van een Europese minister van Financiën pleiten. Die zal de nationale regeringen en parlementen helemaal overbodig maken. In het VRT-programma Terzake van 12 oktober 2011 zei Coene waar het hem om te doen is. Hij wil dat de volgende regering ‘ambitieuse doelstellingen’ heeft om te vermijden dat de ratingbureaus de rating van België verlagen. Daarmee geeft Coene toe dat wij niet door een nationale regering, zelfs niet door ‘Europa’ worden geregeerd, maar door de anonieme zombies van de ratingbureaus.

Voor regeringen en politieke partijen die drastisch willen besparen is het Six Pack een geschenk uit de hemel. Zoals Open VLD-voorzitter Alexander De Croo kunnen ze nu roepen: ‘Europa wil het’. Ook gewezen SP.A-voorzitster Caroline Gennez volgt blindelings de Europese liberale koers. Zij oordeelt dat ‘we dringend moeten besparen om aan de Europese normen te voldoen’. CD&V-voorzitter Wouter Beke wil eveneens ‘de structurele maatregelen die Europa oplegt uitvoeren, bijvoorbeeld inzake de pensioenhervorming en het arbeidsmarktbeleid’.

Als de overheidsfinanciën het slecht doen zou misschien aan een correcte inning van de belastingen, vooral door de bedrijven, in plaats van aan asociale besparingen kunnen worden gedacht. Dat doet alvast de kersverse SP.A-voorzitter Bruno Tobback niet: ‘De jacht op fraudeurs mag nooit een doel op zich worden’ (De Standaard, 17 september). Voor Bruno Tobback mag een regering ‘niet zo dwaas zijn om te denken dat ze niet moet besparen’ (De Morgen, 10 oktober). De nieuwe regering moet volgens Tobback tot ‘zware ingrepen’ overgaan. Vanzelfsprekend voegt hij er het refreintje aan toe dat die ingrepen ‘evenwichtig’ moeten zijn. Van eenzelfde schijnheiligheid geeft CD&V-voorzitter Wouter Beke blijk als hij zich uitspreekt voor ‘een besparingsproject dat gezinnen en ondernemingen zoveel mogelijk spaart’. Wie gelooft die mensen nog?

Want de gevolgen van jarenlang besparen en saneren doen zich van dag tot dag meer en meer gevoelen: massale ontslagen met uiteraard een stijging van de werkloosheid tot gevolg; toename van de armoede, van de diefstallen van eetwaren, van de kloof tussen arm en rijk, van het aantal werkende armen (working poors) met het modelland Duitsland als voorbeeld; afbraak van de openbare diensten en van de sociale zekerheid; loonsverlagingen; ambtenaren die een maandwedde moeten laten vallen; langere werkdagen zonder bijkomend loon; verlies van dertiende maand; ontslagen van 50-plussers die niet meer aan de bak komen vanwege te oud en te duur; toename van stress, depressies en zelfdodingen. Het kapitalisme op zijn best.

Geen wonder dat in steeds meer landen massaal betoogd worden tegen het kapitalisme en niet tegen de ‘uitwassen’ van het kapitalisme zoals de regimezender VRT beweert, want kapitalisme en uitwassen zijn synoniem. Het komt er nu op aan deze protesten een structuur te geven, zodat op grond van een duidelijk programma politieke actie kan worden gevoerd tegen de kapitalistische rampspoed.