8 maart 2022 – In deze tweede aflevering van ‘kort nieuws’ over de oorlog in Oekraïne hebben we het over het westers economisch sanctiebeleid en ‘de oorlog als opportuniteit’ voor de Europese Unie. Voor het goede begrip: door in te zoomen op deelfacetten van de actualiteit, op Europese politieke oriëntaties rond deze oorlog, kan de verkeerde indruk ontstaan dat we die oorlog zouden herleiden tot de Europese reacties daarrop. Dat zou een eenzijdige blik zijn, die het immense lijden van de Oekraïense bevolking miskent. Wij belichten een deelaspect. Wie de realiteit omvattender wil begrijpen (factueel, historisch, in internationaal perspectief…) moet zijn informatie natuurlijk uit heel wat meer bronnen halen. Ander Europa probeert alleen de rol van de Europese Unie daarin te belichten, die van de eigenlijke EU-instellingen en die van regeringen en partijen die daarin op de voorgrond treden. Als die aanpak de indruk zou wekken dat we alleen kritiek hebben op de Europese en westerse reactie op de oorlog in Oekraïne, dan kunnen we alleen met nadruk bevestigen dat we Poetins oorlog afschuwelijk en misdadig vinden, dat hij die onmiddellijk moet beëindigen, en dat we voor grootschalige solidariteit zijn met alle oorlogsslachtoffers. Maar we zijn ervan overtuigd dat een kritische blik op wat onze eigen politieke leiders doen essentieel blijft om ooit oorlog uit de wereld te bannen.

Economische oorlogsvoering

“We zullen een totale economische en financiële oorlog voeren tegen Rusland”, zei de Franse minister van economie Bruno le Maire een week geleden, een uitspraak die te onbeschaafd overkwam en die hij enkele uren later moest corrigeren. Economische sancties tegen Rusland worden voorgesteld als een soort precisiebombardement op oligarchen en spilfiguren van het regime, maar de collateral damage treft de hele bevolking. Daardoor alleen al kunnen ze een averechts effect hebben. Men moet zich zelfs afvragen of sommige sancties niet bedoeld zijn om bij een westers publiek de kordaatheid van onze leiders te demonstreren. Neem bijvoorbeeld het weren van zeven Russische banken uit het interbancair betalingssysteem SWIFT. Dat veroorzaakte ongerustheid, met lange rijen Russische burgers voor betaalautomaten. Maar zie, in overleg tussen Washington en Brussel vallen Sberbank en Gazprombank niet onder de maatregel, want anders zou de olie-en gasbevoorrading in het gedrang kunnen komen. En zelfs de uitsluiting van de andere banken moet met een korrel zout, of een vat olie, genomen worden: het Amerikaans ministerie van Financiën liet weten dat de transacties in verband met Russische olie en gas zeker nog tot 24 juni mogelijk blijven… Zullen de oligarchen zich niet vrolijk maken als ze hun minder gefortuneerde landgenoten zien aanschuiven om wat roebels los te krijgen?

Over economische sancties schreef de gerenommeerde Franse econoom Thomas Piketty op zijn blog al vóór de Russische inval een deskundige commentaar. Economisch en ethisch verantwoorde sancties die de oligarchische profiteurs van het Poetin-regime treffen en niet de gewone bevolking zouden een andere aanpak vereisen. “Het volstaat dat de westerse landen eindelijk een internationaal financieel register opstellen, dat bijhoudt wie wat bezit in de verschillende landen. Het World Inequality Report 2018  heeft al aangetoond dat zoiets technisch mogelijk is, en het zou een belangrijke stap betekenen in de strijd tegen illegale geldstromen, drugsgeld en internationale corruptie.” Piketty zegt er ook bij waarom dat dan nog niet gebeurd is: “De reden is simpel: westerse rijken hebben schrik dat een dergelijke transparantie hen schade zou berokkenen. (…) Het tegenover elkaar plaatsen van ‘democratieën’ en ‘autocratieën’ wordt overdreven, en men vergeet dat westerse landen met Rusland en China een ongebreidelde hyperkapitalistische ideologie gemeen hebben, en een wettelijk, fiscaal en politiek systeem dat in toenemende mate gunstig is voor de grote fortuinen.” De econoom schat dat sancties tegen Russen die minstens 10 miljoen euro bezitten in vastgoed en financiële activa ongeveer 20.000 mensen zouden treffen, of 0,02% van de bevolking. Het is ook niet onredelijk te onderstellen dat bij een reële impact van sancties het oligarchenmilieu zijn invloed zou laten gelden in het Kremlin.

Maar in plaats van gerichte sancties gaat het in toenemende mate over economische oorlogsvoering. Als men daar een rationele verklaring wil aan geven is het dat een moegetergde bevolking zich van het regime zou afkeren. De bekende economische historicus Adam Tooze koppelt daar de volgende bedenking aan. Een autocratische regime heeft geen nood aan consensus over het gevoerde beleid, de steun van een nationalistische minderheid volstaat. Is dat niet wat aan het gebeuren is?

Zelfs de term ‘economische oorlogsvoering’ lijkt te beperkt voor wat sommigen als gepaste represailles beschouwen. De Vlaamse minister van onderwijs Ben Weyts (N-VA) liet zopas weten dat Russische studenten voortaan geen studiebeurs meer kunnen krijgen. Hij wordt misschien geïnspireerd door twee Democratische Congresleden, Eric Swalwell en Ruben Gallego, die voorstelden alle Russische studenten van de Amerikaanse universiteiten te gooien. En wat te denken van de voortijdige sluiting van de tentoonstelling over de Russische avant-garde in Hermitage Amsterdam? Het is maar een van de zovele voorbeelden in de culturele sfeer, die fel afsteken tegen de nauwe economische, culturele, militaire, wetenschappelijke banden die de EU onderhoudt en blijft onderhouden met dat ander bezettingsland, Israël.

Oorlog als opportuniteit voor de EU

 Het wordt stilaan een cliché: crisissen zijn uitgelezen gelegenheden waarbij regimes lang gekoesterde dromen kunnen doordrukken (“Never waste a good crisis!”)  De financiële crisis liet de EU toe haar greep op de nationale economieën nog te versterken, in een mate die zelfs de toenmalige commissievoorzitter Barroso verbaasde. De oorlog in Oekraïne dreigt het kantelmoment te worden waarop de Europese Unie definitief de weg opgaat van de globale machtspolitiek. De ‘Europese minister van buitenlandse zaken’, commissaris Josep Borrell, zegt dit zelfs letterlijk: Oekraïne is de geboorte van geopolitiek Europa. Een oud modewoord, de Europese soft power, heeft afgedaan, de Nobelprijs van de vrede 2012 gaat voor hard power: “We moeten onze afschrikkingscapaciteit verhogen om oorlog te vermijden”, want onze zachte aanpak heeft Poetin niet verhinderd om Oekraïne binnen te vallen. De Europese topdiplomaat zegt dus dat er van de EU een dusdanige dreiging moet uitgaan dat een autocratisch regime dat over kernwapens beschikt er niet meer aan denkt om het Europese machtinstrumentarium te trotseren. (Huistaak: stel u een EU voor die aan deze vereiste voldoet). Borrell gaf expliciet aan niet meer in te zetten op diplomatie (want dat doen China, Turkije en Israël al…). Men moet trouwens vaststellen dat eerdere diplomatieke initiatieven niet van de EU, maar van Macron, Merkel of Scholz kwamen.

In plaats van een diplomatiek offensief, besliste de EU tot het leveren van wapens aan een oorlogvoerende partij, zoals eerder reeds gemeld, daarbij een verdragsrechtelijk verbod met wankele juridische trucs omzeilend. Maar in een speech voor het Europees parlement (1 maart) liet Borrell verstaan dat ook daarin verandering zou kunnen komen, en dat wapenleveringen in de toekomst wel met het Europees budget zouden kunnen gefinancierd worden.

Neen, de militarisering van de EU dateert niet van de Russische inval, maar die inval levert haar wel een welkom alibi. En een ‘window of opportunity‘, nu de meestal dwarsliggende Oost-Europese lidstaten inschikkelijk zijn tegenover een krijgshaftig Europa. (hm)