13 december 2022 – Wie palmolie, koffie, cacao, rundvlees, hout, rubber of soja in de Europese Unie in- of uitvoert moet er in de toekomst op letten dat de productie van deze goederen niet gepaard gaat met ontbossing. Dat geldt ook voor de handel in een lijst afgeleide producten: dus niet alleen handel in cacao, maar ook in chocolade. Ook ‘bosdegradatie’ wordt in de ban gedaan, bijvoorbeeld een verwoest oerbos dat wordt vervangen door een nieuwe aanplant.

Over deze regeling hebben de Raad en het Europees Parlement een akkoord bereikt. Binnenkort wordt dit een nieuwe Europese verordening (de ‘Ontbossingsverordening’), zeg maar wet. Ook de rechten van inheemse volken komen in de nieuwe regels aan bod.

Deze Ontbossingsverordening sluit aan bij de EU-bosstrategie, een onderdeel van de Europese Green Deal. Het is een nieuw voorbeeld hoe de Europese Unie probeert haar macht als grote markt in te zetten om internationaal normen af te dwingen. Zo krijgen minder gewetensvolle spelers geen concurrentievoordeel op de Europese markt.

Bijna 90 procent van de wereldwijde ontbossing wordt veroorzaakt door uitbreiding van de landbouw. De consumptie in Europa speelt daarin een belangrijke rol. Tussen 1990 en 2008 kwam een derde van de landbouwproducten die verband houden met ontbossing op de Europese markt terecht.

Toch lijkt de impact van de nieuwe verordening beperkt. De Europese Commissie schat zelf dat jaarlijks 72.000 hectare minder zou ontbost worden. Dit moet je afzetten tegen de miljoenen hectaren bos die jaarlijks verloren gaan.

Er klinkt dan ook heel wat kritiek. Zo is de lijst afgeleide producten in de verordening erg beperkt. Foute soja mag niet meer, maar import van rundsvlees gevoed met foute soja kan nog wel. Handelaren moeten hun handelswaar traceren, maar de financiers van deze handel blijven buiten schot. Waarom worden enkel bossen beschermd, en geen andere natuurgebieden zoals savannes en veengebieden? Braziliaanse soja komt voor een kwart uit de savannes van de Cerrado, en dat aandeel stijgt. Het antwoord op al deze kritiek is telkens weer: het is een begin…

Een open vraag is ook hoe dit alles gehandhaafd gaat worden. De controles zouden zich vooral toespitsen op landen met een groot risico op ontbossing. Maar het is niet zo dat wereldwijd harmonieus wordt samengewerkt. De rel rond de Amerikaanse Inflation Reduction Act toont hoe de mondiale groene economie een strijdtoneel is voor bikkelharde concurrentie. In een wereld verdeeld in blokken is het ieder voor zich. Mondiale toppen worden schijnvertoningen. Geld doet de wereld draaien. Zo hield onlangs Qatar ons nog een spiegel voor, of het nu om voetbal, gas of mensenrechten in het Europees Parlement gaat. Het valt dan ook te betwijfelen of de rest van de wereld het groene leiderschap van de EU serieus neemt, en het spel mee wil spelen. Ook in de EU gaat het nu vooral over ‘strategische autonomie’, de rest is hieraan ondergeschikt.

Toevallig viel net een uitspraak van de Nederlandse rechter over de import van illegaal gekapt hout, met name van teak uit Myanmar. Dit mag niet volgens de Europese Houtverordening. De teak uit Myanmar is in Nederland populair voor de bouw van luxe jachten. Het was de eerste strafzaak op basis van deze verordening die nochtans al uit 2013 dateert, en die een stuk eenvoudiger te handhaven lijkt dan de nieuwe Ontbossingsverordening. De veroordeelde ondernemers kregen niet de voorziene gevangenisstraf tot zes jaar, maar een taakstraf van 240 uur. Zij vonden het niet eerlijk, want volgens hen gingen hun concurrenten gewoon door met het importeren van teak uit Myanmar, en wel via Kroatië.

Frank Slegers