door Frank Slegers
31 januari 2023

Op 9 en 10 februari staat migratie op de agenda van de extra Europese Raad. De betrokken ministers bereidden het punt al voor. Op de onderhandelingstafel ligt een crisis die nu bijna tien jaar voort ettert.

De ‘Europese vluchtelingencrisis’ ontstond in 2015. Eerder verdronken ook duizenden vluchtelingen in de Middellandse Zee, maar dat was geen Europese crisis waard. In 2015 echter stroomden 1 miljoen vluchtelingen de EU binnen, vooral als gevolg van de burgeroorlog in Syrië. Tachtig procent daarvan belandde in Griekenland. Dit veroorzaakte de eerste institutionele crisis in de geschiedenis van de EU. De Europese Commissie en de Raad namen beslissingen om deze vluchtelingen over de EU te verdelen, maar een aantal landen weigerde glashard zich bij deze beslissingen neer te leggen. Europese regels bleken niet voor iedereen te gelden. Het Europees wettelijk en institutioneel raamwerk kraakte in al zijn voegen.

Acht jaar later is de EU geen stap verder. Enkele jaren geleden legde de Europese Commissie opnieuw een plan voor, maar een oplossing is niet in zicht.

Op 8 en 9 februari liggen daarom enkel voorstellen op tafel om vluchtelingen en migranten buiten te houden: het ngo’s lastiger maken vluchtelingen op zee te redden (Manfred Weber, voorzitter European People ’s Party); Europees geld voor een hek aan de Bulgaars-Turkse grens (Oostenrijk); oorspronglanden met wortel en stok onder druk zetten om mensen terug te nemen (Nederland produceerde hierover een non-paper); Europese opvangcentra financieren buiten de EU (Denemarken); opvang “in de regio” financieren (“de regio” is hier de hele aardbol behalve de EU), …

Het gevolg van deze focus op het buiten houden van migranten en vluchtelingen is niet alleen dat de EU in de knel raakt met haar vertoog over waarden. Schendingen van mensenrechten zijn schering en inslag.

Het gevolg is vooral dat er geen beleid is om vluchtelingen in onze samenleving een plek te geven. Zo schep de EU zelf deze crisis. De Nederlandse krant NRC berichtte enkele dagen in een voorpagina-artikel over de asielcrisis die volgens interne overheidsdocumenten weer op Nederland afkomt (na de crisis in Ter Apel). In dit artikel stond ook de volgende zinsnede: “… maar de lokale bereidheid om een azc (asielzoekerscentrum) te herbergen is laag.” Men kan het wel, maar wil het niet.

De inmiddels beruchte Dublinverordening bepaalt dat asielzoekers asiel moeten aanvragen in de eerste Europese lidstaat die zij betreden. Eenmaal daar erkend hebben zij in die lidstaat in principe dezelfde economische, sociale en andere rechten als de burgers van die lidstaat. Maar dat geldt enkel in die lidstaat. Erkende vluchtelingen mogen in de Schengenzone weliswaar rondreizen, mits ze beschikken over een aantal documenten. Maar zij kunnen zich niet vrij vestigen in andere lidstaten. Daar kunnen ze zich niet beroepen op hun status van erkende vluchteling. Het gevolg is dat vluchtelingen illegaal doorreizen naar de lidstaat waar zij zich willen vestigen om daar de eerste asielaanvraag in te dienen, of daar een tweede asielaanvraag indienen (die dan geweigerd wordt), of na erkenning in het land van aankomst doorreizen naar het land van voorkeur om daar de illegaliteit in te duiken. De Dublinverordening is met andere woorden een recept om mensen in de illegaliteit te duwen.

Omdat de Europese lidstaten het niet eens raken over een alternatief voor Dublin focussen zij op manieren om vluchtelingen en migranten buiten Europa te houden. Moest de wil er zijn vluchtelingen daadwerkelijk op te vangen, zou de beste oplossing er in bestaan vluchtelingen te laten kiezen waar in Europa zij zich willen vestigen: waar ze familie hebben, of kennissen, of waar de taal hun het beste ligt, of waar ze het best terecht kunnen met hun vaardigheden… Maar zelfs over een onderling afgesproken spreiding raken de Europese lidstaten het niet eens. De Europese Unie gaat er prat op ‘open grenzen’ in haar DNA te hebben, maar vluchtelingen stuiten niet enkel op de Europese buitengrenzen, maar zo ook op de grenzen tussen de lidstaten. Deze grenzen houden hen weliswaar niet tegen, maar staan de EU wel toe hen het stempel ‘illegaal’ op het voorhoofd te drukken.

Dit is de wortel van de zogenaamde vluchtelingencrisis.

De ‘vluchtelingencrisis’ speelt uiterst-rechtse demagogen in de kaart, wat elke oplossing weer moeilijker maakt. Is dit een bewuste keuze, of niet meer dan Europese onmacht. Met de Nederlandse premier Mark Rutte schuift aan de Europese onderhandelingstafel iemand aan die álle grote maatschappelijke problemen al tien jaar voor zich uitschuift, en berucht is om de geitenpaadjes die hij telkens vindt om de problemen niet echt aan te pakken. Allicht zal dit ook het resultaat zijn van de komende Europese Raad: schijnoplossingen en geitenpaadjes in een xenofobe verpakking, om de onderlinge relaties tussen de lidstaten te sparen. Onmacht of cynisme? Het resultaat is hetzelfde.

Ook hypocrisie is aan de orde van de dag. Volgens Politico wil Commissievoorzitter Ursula von der Leyen geen Europees geld vrijmaken voor hekken en muren aan de buitengrenzen, om bij de volgende verkiezingen van de Commissievoorzitter de stemmen van de Groenen in het Europees Parlement niet te verliezen. Maar de druk vanuit de lidstaten stijgt. Volgens de laatste berichten zou er nu wel Europees geld worden vrijgemaakt voor de ondersteunende infrastructuur rond de muren en hekken, maar niet voor de eigenlijke bakstenen en cement waarmee de muren worden gebouwd.