Waarom beginnen de EU en de VS aan een vrijhandelsakkoord? De handel tussen de twee blokken is toch al immens?

Marc Maes: De grote bedrijfslobby’s aan beide kanten van de oceaan drongen al lang aan op onderhandelingen tussen Europa en de Verenigde Staten. Het doel van het vrijhandelsakkoord is tweeledig: ten eerste de handel verhogen en ten tweede de norm zetten voor de rest van de wereld.

Het belangrijkste principe van een handelsakkoord bestaat erin alle mogelijke regels zo min mogelijk handelsverstorend maken. De akkoorden zijn afdwingbaar: wanneer een land de afspraken niet nakomt, volgen er sancties. Dit soort overeenkomsten zou zinvol kunnen zijn om landen te dwingen zo weinig mogelijk milieuschade aan te richten, klimaatverstorend te zijn of sociaal onrecht te veroorzaken. Een vrijhandelsakkoord onderwerpt daarentegen alles aan de handelslogica.

Het moderne handelsakkoord gaat niet zozeer over handel, maar vooral over binnenlandse regelgeving. In akkoorden met landen in Afrika, Latijns-Amerika en Azië exporteerde Europa zijn regelgeving en veranderde er niets voor ons. Dat ligt anders bij onderhandelingen tussen twee exporteurs van regelgeving. Nu gaan we ons wel moeten aanpassen aan nieuwe regels.

Wat zijn de gevaren van het vrijhandelsakkoord voor de Europese burger?

Marc Maes: Ik vrees dat onze regelgeving zal verzwakken. Het voorzorgsprincipe ligt bijvoorbeeld zwaar onder vuur. Wanneer men in Europa vermoedt dat een product of voedingsmiddel schadelijk zou kunnen zijn, wordt het niet op de markt gebracht. In de VS stelt men de regels pas bij wanneer er effectief problemen opduiken.

Verder ondermijnt het akkoord onze democratie, inspraak en autonomie. Zo zullen nieuwe wetten in de toekomst moeten voldoen aan opgelegde criteria. Een aantal zaken zullen aanvankelijk onbeslist blijven maar er zit een mechanisme in het akkoord zodat men kan blijven onderhandelen. De Europese Commissie spreekt van een levend akkoord, een akkoord dat kan blijven groeien en evolueren. Dus wanneer iedereen denkt dat die gerust kan gaan slapen omdat er geen Amerikaans hormonenvlees op zijn bord komt, dan staat de deur nog steeds halfopen.

De onderhandelaars maken eigenlijk een Trans-Atlantische constitutie. Een grondwet waar niemand iets aan te zeggen heeft omdat ze achter gesloten deuren onderhandeld wordt.

Waarom worden er ook investeringsverdragen opgenomen in het TTIP?

Marc Maes: Investeringsverdragen moeten de buitenlandse investeerders beschermen. Meer bescherming voor de investeerder betekent een vermindering van de algemene regelgeving en het openbaar belang.

Daarnaast kunnen buitenlandse investeerders zich wenden tot een ander rechtssysteem. Een internationaal arbitragetribunaal beslist of de maatregelen van een land gerechtvaardigd zijn of niet. We kunnen bedrijven beschouwen als een bevoorrechte stand zoals we kennen van het Ancien Régime. Privileges liggen vast in handelsakkoorden, betwistingen worden beslecht in een eigen rechtscollege, en dat alles staat los van de democratie.

Het akkoord bezit een transparantieluik, maar dan het volgende: vooraleer België nieuwe wetgeving voorlegt aan het Parlement, moeten de Amerikaanse bedrijven eerst inzage krijgen in die plannen. De eigenlijke agenda van het akkoord is mogelijkheden creëren waardoor bedrijven meer macht krijgen op de besluitvorming.

De Europese Commissie verdedigt het akkoord met veelbelovende cijfers. Zal het akkoord de economische groei bevorderen?

Marc Maes: Het is absoluut niet zeker of het vrijhandelsakkoord economische groei brengt. De vrije markt creëert wel handelsstromen en rijkdom, maar verdeelt die rijkdom niet.

De strategie van de Europese Commissie bestaat erin de bekommernissen van de mensen te ontkrachten en het inkomensverhogend effect in de verf te zetten. De Commissie liet daarvoor onderzoek uitvoeren door Ecorys die zich baseerde op verschillende scenario’s. Het meest ambitieuze scenario zou een extra groei opleveren van 0,5 procent. Volgens analisten baseert het onderzoek zich op teveel veronderstellingen, want hoe kwantificeer je regelgeving? 0,1 procent is veel realistischer.

In alle kranten verschenen er koppen als ‘Handelsakkoord maakt gezin 545 euro rijker’. Wetenschappelijk valt het niet eens te verantwoorden het totaalbedrag door het aantal Europese gezinnen te delen. Wat er aan gezinnen toekomt, kan je op die manier niet berekenen. In de VS stijgt het bnp met 0,5 procent wanneer Apple zijn nieuwe iPad uitbrengt. Moeten we daarvoor onze democratie ondergraven?

De Europese Commissie weet dat het handelsakkoord geen reële groei met zich meebrengt, maar willigt de vraag van de grote bedrijven in. Daar komt zelfs geen druk bij kijken. Het handelsdepartement van de Europese Commissie ziet het als hun taak om dagelijks de belangen van de bedrijfswereld te dienen. Het akkoord zal meer bedrijfswinst opleveren maar ook meer ongelijkheid.

Waarom last commissaris De Gucht een raadpleging van de bevolking in?

Marc Maes: Er is onenigheid binnen de Europese Unie. Daarom last De Gucht een pauze in om de verdeeldheid onder de lidstaten weg te werken. Het komt natuurlijk nogal idioot over om toe te geven dat de Europese Unie geen rechtlijnige visie heeft. Gedurende drie maanden gehoor geven aan de publieke opinie is een veel betere rechtvaardiging.

Canada en de Verenigde Staten trokken al ruime tijd geleden hun lessen uit de Noord-Amerikaanse Vrijhandelsovereenkomst (NAFTA). De vrijhandelszone was een van de grootste tussen twee rijke landen en een groeiland. Omdat Mexico er deel van uitmaakte, bevatte het akkoord een investeringsbescherming. Tot dan trof je zo’n investeringsbescherming enkel aan in de bilaterale akkoorden tussen rijke landen en ontwikkelingslanden.

Dat mechanisme moest de investeerders uit de rijke landen bescherming bieden in de landen waar een goed rechtssysteem onbestaande is. Het draaide anders uit: de Amerikaanse bedrijven gebruikten de bescherming voortdurend tegen de Canadese regering. Daarop besloten Canada en de VS hun teksten aan te passen en beveiligingsmaatregelen in te zetten om de eindeloze aantijgingen in te dijken.

De Europese investeringsakkoorden hebben die beveiligingsmaatregelen niet en geven veel meer vrijheid aan bedrijven. Een aantal van de Europese lidstaten wil niet aanvaarden dat investeerders in de toekomst minder bescherming zullen krijgen. De hervormingen, voorzien in het akkoord, worden door sommige landen gezien als een afbraak van het Europese model en dat stoot op heel wat weerstand.

Daarnaast worstelt de Europese Unie met een bevoegdheidsgeschil: wie draagt de juridische en financiële aansprakelijkheid in de Europese investeringsakkoorden? Tot nog toe moest België zelf opdraaien voor de gerechtskosten en boete wanneer een buitenlands bedrijf de Belgische staat voor het internationaal tribunaal daagde.

Vaak lopen de geschillen echter af op een compromis of een minnelijke schikking. Het voorstel van de Europese Commissie: wanneer het geschil over Europese regelgeving gaat, draagt zij de aansprakelijkheid. De lidstaten willen echter een gedeelde verantwoordelijkheid omdat de Europese Commissie andere belangen in het achterhoofd heeft dan de nationale regering. Bovendien hebben ze schrik dat de mogelijkheid om tot een compromis te komen verdwijnt.

Sinds het begin van de onderhandelingen met de VS nam de kritiek op het handelsakkoord alsmaar toe, vooral uit schrik van de agressieve Amerikaanse advocatenkantoren. Verschillende organisaties, bewegingen en partijen hebben de afgelopen maanden hun kritiek geuit op de investeringsverdragen, nog een reden waarom De Gucht een pauze inlast om in de tegenaanval te kunnen gaan.

Wat verwacht u van de consultatie?

Marc Maes: Ik verwacht dat De Gucht zich niet zozeer zal concentreren op de consultatie maar dat hij vooral de tijd zal benutten om een grootscheepse campagne te voeren. Dat merk je al aan de manier waarop hij de consultatie aankondigde. Hij maakte de raadpleging bekend terwijl hij opperde dat de Europese Commissie goed werk levert en alle opmerkingen probeert te incorporeren.

Bovendien gaat de consultatie pas in maart van start waardoor ze de verkiezingen overbruggen. Op die manier voorkomen ze dat het handelsakkoord een sterk verkiezingsthema wordt. Nu “erkent” de Commissie immers de bezorgdheden. Dat spelen ze heel slim. De Europese Commissie heeft een uitgebreide en strategische communicatiedienst waar alles gewikt en gewogen wordt.

Hoe verloopt zo’n Europese volksraadpleging?

Marc Maes: Het is niet de eerste keer dat de Europese Commissie zo’n consultatie houdt. Hoe gaat dat nu in zijn werk? Ze publiceren een beleidstekst op de website waarop je drie maanden lang commentaar kan geven. Dat werkt meestal met vragen die ergens naartoe leiden. De vragen die we onszelf stellen en ingaan op onze bekommernissen, staan er niet tussen.

Wanneer ze merken dat een organisatie zijn leden heeft opgeroepen om hun opinie in te sturen, dan tellen ze dat als één stem. Het is allesbehalve een wetenschappelijke peiling omdat zo’n consultatie geen kwantitatieve resultaten oplevert. Ze doen uiteindelijk met zo’n raadpleging wat ze willen. Het zou beter zijn indien een neutrale instantie het volk zou raadplegen, niet de Commissie.