door Herman Michiel
11 december 2023 

Op dag één van COP28, de klimaatconferentie in Dubai, werd een ‘historische doorbraak’ aangekondigd: er is een akkoord over een bijkomend klimaatfonds dat de armere landen moet bijstaan in de klimaattransitie. Bekend als “Loss and damage” fonds is het een erkenning van de verliezen (loss) en de schade (damage) die de economisch minst ontwikkelde landen lijden ten gevolge van de klimaatopwarming die grotendeels veroorzaakt door de (wijze van) economische ontwikkeling van de rijke landen.

Verlies- en schadefonds

Het akkoord was reden voor gejubel bij COP28 voorzitter en oliesjeik Al Jaber, bij regeringen en officiële instanties, en ook bij sommige ngo’s was er een voorzichtig optimisme. Maar toen ik las welke bedragen er effectief reeds toegezegd werden, dacht ik dat het om een vergissing ging (het gebeurt wel meer dat miljoenen met miljarden verward worden in de media). Duitsland belooft 100 miljoen $, even veel als de Verenigde Arabische Emiraten die COP28 organiseren. Verder toegezegd zijn 50 miljoen $ van Groot-Brittannië, 27.1 miljoen $ van de Europese Unie en  17.5 miljoen $ van de Verenigde Staten en 10 miljoen $ van Japan. België stuurde vijf ministers naar Dubai, maar zal niet bijdragen in het fonds, terwijl het ‘vrekkige’ Nederland er toch nog 15 miljoen € voor veil had.
Inmiddels verklaarde Frankrijk dat het “tot 100 miljoen” in het fonds kon storten, “afhankelijk van de schade die kwetsbare landen oplopen”; Meloni’s Italië beloofde ondertussen ook 100 miljoen, Denemarken 50 miljoen $, Ierland 27 miljoen $. Maar zelfs als die allemaal betaald worden zoals beloofd komen we nog niet aan één miljard. Als men dan weet dat de schade door de overstromingen rond het Belgische Pepinster (2021) geraamd wordt op meer dan 2 miljard € ziet men hoe hol het applaus in Dubai eigenlijk klinkt.

100 miljard bijeenschrapen

Nu is het ‘loss & damage’ fonds niet het enige waarlangs financiële klimaatsteun naar de minst ontwikkelde landen moet gaan. In de schoot van de Verenigde Naties werd in het begin van de eeuw al een ‘adaptatiefonds’ opgericht, dat maatregelen moet financieren waarmee armere landen zich zullen moeten aanpassen aan de niet te vermijden gevolgen van de klimaatopwarming. Maar sinds zijn ontstaan in 2001 bracht dit fonds in totaal slechts 1,3 miljard $ bijeen (waaronder een deel van de opbrengsten van de koolstofhandel). Er is ook nog een fonds voor de 46 armste landen dat in zijn twintigjarig bestaan in totaal aan een bedrag van 2 miljard $ komt. Tenslotte nog een ‘speciaal klimaatfonds’ goed voor een gecumuleerde 383 miljoen $ sinds 2001. [1]

Wat de verschillende fondsen samen tot nog toe aan toezeggingen kregen (9december) ziet men in onderstaande grafiek (bron NRDC):

Let wel: de bedragen zijn in miljoenen, niet in miljarden! In vergelijking met de noden is dit absoluut onvoldoende. Op de vorige klimaattop werden die al geschat op 160 tot 340 miljard tegen 2030, een bedrag dat tegen 2050 zou oplopen tot 565 miljard $. Maar terwijl de rijke landen in 2009 beloofden tegen 2020 jaarlijks minstens 100 miljard bijeen te brengen via de verschillende fondsen wordt dit doel misschien dit jaar voor het eerst bereikt. Men moet echter ook nog afwachten of bijdragen in het nieuwe fonds niet ten koste gaan van die in de reeds bestaande. Alle bijdragen zijn namelijk vrijwillig; de Verenigde Staten bekloegen zich erover dat die vrijwilligheid niet expliciet in de ontwerptekst vermeld werd…

Een miljardenfonds van meer nabij bekeken

Kruimels van de tafel der rijken, zou men kunnen zeggen, maar men mag die kruimels niet te dicht tegen het licht houden of sommigen ervan blijken giftig te zijn. Een Oxfam rapport kwam tot nogal onthutsende vaststellingen. In 2020 werd 83,3 miljard $ (i.p.v. de beloofde 100 miljard) bijeengebracht, maar slechts 21 à 24,5 miljard daarvan blijkt specifiek gericht te zijn op klimaatdoeleinden. Er waren bijdragen van de private sector (ongeveer 20% van het totaal) en van overheden, maar van deze laatsten bestond maar een kwart uit giften, de rest waren leningen die in de meeste gevallen niet goedkoper waren dan wat gangbaar is op de markt. [2] Een derde van het publieke geld was afkomstig uit de budgetten voor ontwikkelingssamenwerking, en dus geen bijkomende steun, zoals nochtans afgesproken. Wat de bijdrage van de private sector betreft worden daaronder gerekend: directe investeringen, cofinanciering, kredietverstrekking; wat daarvan als ondersteuning van een klimaatbeleid kan gerekend worden, daar heeft men het raden naar. Maar ook voor de publiek verleende steun is het verre van denkbeeldig dat er ‘strings attached’ zijn, voorwaarden voor de uitkering, zoals bv. deals over het terugnemen van ‘illegale’ vluchtelingen. En dat het loss&damage fonds door de Wereldbank zal beheerd worden stelt ook niet alle arme landen gerust.

Geld, geld, geld

Zoals steeds als het om geld gaat is niet het gebrek daaraan het echte probleem, maar de politieke keuzes die door overheden gemaakt worden. Zo is de 100 miljoen die Duitsland belooft voor het loss&damage fonds slechts 0,1% van de 100 miljard € die het als extra injectie in zijn leger stopt. De 17.5 miljoen $ van de Verenigde Staten is minder dan 0,04% van wat het reeds spendeerde aan de proxy-oorlog in Oekraïne, en de 27 miljoen van de EU is een peulschil in vergelijking met de 1,2 miljard € subsidie (2022) aan wapenbedrijven voor ‘innovatieve research’.
De politieke leiders hebben blijkbaar nog niet door dat de klimaatopwarming hét grote veiligheidsrisico is voor iedereen op deze planeet.

[1] Bron:  de regelmatig geactualiseerde klimaatfonds ‘tracker’ van NRDC.

[2] Gemiddeld over de jaren 2019 en 2020 bestond de publieke inbreng voor een kwart uit giften, voor 31% uit leningen onder de marktprijs en 42% leningen tegen marktprijs.