27 september 2023
Verschenen  op 26 september 2023 op German Foreign Policy (*)
Nederlandse vertaling door Ander Europa
Met dank voor de toelating tot publicatie

Een jaar na de aanslag op de Nord Stream pijpleidingen blijft deze misdaad onopgelost, met ernstige gevolgen voor de Duitse gasvoorziening. Terwijl onderzoek door de Amerikaanse journalist Seymour Hersh heeft geconcludeerd dat de aanval was gepland en uitgevoerd door Amerikaanse agentschappen, zijn politici en media in Duitsland voorstander van een theorie die de Verenigde Staten vrijpleit. De explosie van de pijpleidingen sluit de mogelijkheid uit dat ze in de toekomst weer in gebruik worden genomen, bijvoorbeeld na een staakt-het-vuren, in geval van ernstige knelpunten in de bevoorrading of – hoewel dat op dit moment zeker niet te voorzien is – in geval van een koerswijziging van de Duitse regering. Tokio heeft bijvoorbeeld sancties opgelegd aan Rusland, maar om zijn eigen bevoorrading veilig te stellen, stelt het de invoer van Russisch gas strikt vrij van deze sancties. De noodgedwongen verschuiving naar Duitse import van LNG vordert snel, waarschijnlijk ook door de aankoop van Russisch LNG via België, tegen een veel hogere prijs dan het pijplijngas dat eertijds via Nord Stream 1 aangevoerd werd. De LNG-importterminals in aanbouw aan de Duitse kust verlengen opnieuw de duur van de import van fossiele brandstoffen.

Oorlogsmisdaad of terroristische aanval

 De aanslag op de twee Nord Stream pijpleidingen van een jaar geleden is nog steeds niet opgelost. Onmiddellijk na de aanval waren experts ervan overtuigd dat de ontploffing in opdracht van een staat moest hebben plaatsgevonden. Het ging om een explosie die zelfs op grote afstand als aardbeving werd geregistreerd , wat aangeeft hoeveel springstof en logistiek hiervoor vereist waren. Onderzoek door de Amerikaanse onderzoeksjournalist Seymour Hersh concludeerde dat de aanval was uitgevoerd door Amerikaanse agentschappen in samenwerking met soldaten van de Noorse strijdkrachten.[1]
Politici en de media in Duitsland geven de voorkeur aan een andere theorie, volgens welke Poolse en Oekraïense particulieren verantwoordelijk zouden zijn geweest.[2] Dit staat natuurlijk haaks op de overweging dat de aanslag alleen met demiddelen waarover een staat beschikt kon worden uitgevoerd. Volgens juristen zou het een oorlogsmisdaad zijn als Rusland of Oekraïne verantwoordelijk waren, terwijl er sprake zou zijn van een terroristische aanval als een derde staat verantwoordelijk was. Schade wordt niet vergoed, legt Stefan Talmon, een internationaal juridisch expert uit Bonn, uit. In de rechtszaal zou elke dader zich kunnen beroepen op de zogenaamde staatsimmuniteit, die ook betrekking heeft op dergelijke illegale aanslagen.[3]

Ook voor de toekomst uitgesloten

 Hoewel het onduidelijk blijft wie de twee gaspijpleidingen (of drie van de vier lijnen) die van Rusland naar Duitsland lopen heeft opgeblazen, zijn de gevolgen duidelijk. De mogelijkheid om grotere hoeveelheden Russisch gas via de pijpverbinding te kopen is er niet meer, niet alleen voorlopig, maar ook in de toekomst,  – zelfs als een eventuele wapenstilstandsovereenkomst tussen Moskou en Kiev een vermindering van de sancties tegen Rusland zou betekenen, iets wat waarnemers niet uitsluiten. Maar veel experts vinden het idee alleen al dat Duitsland weer Russisch pijplijngas zou kunnen ontvangen ‘onzin’ of zelfs ‘absurd’[4] Het Japanse voorbeeld toont echter aan dat dit niet noodzakelijkerwijs het geval hoeft te zijn. Tokio neemt deel aan de westerse sancties tegen Rusland, maar heeft de import van Russisch LNG, waarvan dat land afhankelijk is, strikt vrijgesteld van sancties. De Japanse bedrijven Mitsui en Mitsubishi behouden nog steeds 22,5 procent van de aandelen in het Russische Sakhalin 2 aardgasproject, dat goed is voor 9 procent van de Japanse LNG import.[5] Daarnaast probeert Tokio deelname veilig te stellen in het Russische Arctic LNG 2 productieproject, ondanks dat dat project momenteel onder Amerikaanse sancties valt.[6]

Nieuwe importstructuren

 De uiteindelijke beëindiging van de invoer van aardgas via de Nord Stream pijpleidingen heeft een snelle transformatie van de Duitse invoerstructuren noodzakelijk gemaakt. Terwijl Duitsland aan het begin van 2022 een derde van zijn gasvoorraden importeerde via Nord Stream 1, was de import uit Rusland in september 2022 gedaald tot nul, volgens beschikbare statistieken van de industrie.[7] Noorwegen is Rusland opgevolgd als de belangrijkste leverancier van aardgas en is onlangs goed geweest voor bijna de helft van de Duitse aardgasimport, vóór Nederland en België. Het aandeel LNG dat rechtstreeks aan de nieuwe importterminals aan de Duitse kust werd geleverd, bedroeg in het eerste halfjaar van 2023 slechts 6,4 procent.[8] Volgens gegevens van het Duitse Bundesverband der Energie- und Wasserindustrie (BDEW) werd het meeste LNG geleverd vanuit de VS. Deze gegevens geven echter slechts een ontoereikend beeld van de werkelijke herkomst van het gas dat in Duitsland wordt verbruikt. Er wordt bijvoorbeeld ook LNG geïmporteerd uit België, dat in Zeebrugge werd hervergast en verder getransporteerd. Het BDEW bevestigt dat “het land van herkomst niet duidelijk kan worden vastgesteld” voor grensoverschrijdend verhandeld gas. De reden hiervoor is “de bijzonder nauwe verwevenheid van het Europese pijpleidingennetwerk”, waarin “gas van verschillende oorsprong voortdurend wordt gemengd.”[9]

Duurder

 Informatie van het analysebedrijf Kpler geeft echter inzicht in de import van LNG. De Financial Times citeerde deze rapporten en meldde onlangs dat de grootste LNG-leverancier van de EU in de eerste zeven maanden van 2023 de Verenigde Staten waren – met ongeveer 43 procent van het totale aanbod. De op één na grootste hoeveelheid – ongeveer 16 procent – kwam uit Rusland.[10] Volgens berekeningen van de organisatie Global Witness – die ook Kpler-gegevens gebruikt – had de EU van januari tot juli 2023 haar import van Russisch LNG met 40 procent verhoogd ten opzichte van dezelfde periode in het vooroorlogse 2021. Vandaag de dag koopt het meer dan de helft van de totale Russische LNG-export – ongeveer 52 procent.[11] De op één na grootste afnemer van Russisch LNG ter wereld is Spanje, met 18 procent van alle Russische export – nauwelijks minder dan de grootste afnemer, China (met 20 procent). De op twee na grootste afnemer is volgens deze statistieken België (17 procent), een van de drie belangrijkste leveranciers van Duitsland. Door de complexe verwerking is Russisch LNG ook duurder dan pijplijngas. De EU-landen, waaronder Duitsland, betalen vandaag dus veel meer voor geïmporteerd Russisch aardgas dan vóór de oorlog in Oekraïne.

Bijzonder gevaarlijk voor het milieu

 Door de beëindiging van de aanvoer van aardgas via de Nord Stream pijpleidingen heeft de Duitse regering nog meer vaart gezet achter de bouw van LNG-importterminals langs de Duitse kust. Terminals in Wilhelmshaven, Brunsbüttel en Lubmin zijn al regelmatig in bedrijf. Andere terminals zijn gepland voor Stade en voor de kust van Rügen, evenals een tweede in Wilhelmshaven.[12] Er is protest tegen de plannen om een terminal voor de kust van Rügen te bouwen. Milieuactivisten vrezen ernstige schade aan het regionale ecosysteem. Ook is er kritiek op het feit dat er met name LNG uit de VS wordt geïmporteerd, dat voor een groot deel wordt gewonnen door fracking, bijzonder gevaarlijk voor het milieu. Ook wordt het feit bekritiseerd dat deze terminals tot 2043 in bedrijf zullen zijn, waardoor het gebruik van fossiele brandstoffen wordt verlengd.[13] Zelfs Nord Stream 2, dat al lang klaar is, zou zijn kosten al veel eerder hebben terugverdiend.

(*) German-Foreign-Policy.com wordt gerealiseerd door een groep onafhankelijke journalisten en sociale wetenschappers die “permanent de hernieuwde pogingen van Duitsland opvolgen om terug een hoge machtsstatus te verwerven op economisch, militair en politiek vlak.” De meeste artikels zijn zowel in het Duits als het Engels beschikbaar.

[1] Zie ook Tatort Ostsee (II) en Tatort Ostsee (III).

[2], [3] Matthias von Hein: Nordstream-Sprengung: Viel Spekulation, wenige Fakten. dw.com 25.09.2023.

[4] Carola Tunk: Nord-Stream-Anschläge: Wirtschaftliche Beziehungen zu Russland nach Kriegsende – ja oder nein? berliner-zeitung.de 19.09.2023.

[5] Davide Ghilotti: Japanese trader Mitsui has no plans for Russian LNG exit. upstreamonline.com 21.06.2023.

[6] Amidst Arctic investment, Japan pledges G7 cooperation on fresh sanctions on Russia. rcinet.ca 25.09.2023.

[7] BDEW: Erdgasdaten aktuell. 31.08.2023.

[8] Deutsche LNG-Terminals importieren kaum Gas. tagesschau.de 14.07.2023.

[9] BDEW: Erdgasdaten aktuell. 31.08.2023.

[10] Alice Hancock, Shotaro Tani: EU imports record volumes of liquefied natural gas from Russia. ft.com 30.08.2023.

[11] EU imports of Russian LNG have jumped by 40% since the invasion of Ukraine. globalwitness.org 30.08.2023.

[12], [13] LNG: Wie viel Flüssigerdgas kommt derzeit in Deutschland an? ndr.de 25.09.2023.