Door Herman Michiel
29 februari 2024

Zowat alle Europese leiders beschouwen Trump als een onevenwichtig persoon, onbekwaam om de VS te leiden. Dat zou er nog aan mankeren, zal men zeggen, maar dan rijst de vraag waarom ze het gelal van dat sujet zo ernstig nemen. Het volstond dat de asshole dreigde dat hij vrij spel zou geven aan Poetin in het geval Europese landen niet bereid zijn te ‘betalen voor hun veiligheid’, en hup, uit diverse Europese hoofdkwartieren klinkt nu de roep naar een eigen Europees afschrikkingswapen.

Duitsland

 En het gaat niet alleen om de  usual suspects zoals Polen, dat al jaren vraagt of Washington a.u.b. kernwapens op zijn grondgebied wil installeren. Neen, de roep om een eigen ‘bom’ komt bijvoorbeeld ook van het kopstuk op de Europese lijst van de Duitse sociaaldemocratische SPD, Katarina Barley. Op de vraag of de EU atoomwapens nodig heeft antwoordde ze dat zulks op de weg naar een Europees leger ook op tafel kan gelegd worden. De vroegere SPD-buitenlandminister Sigmar Gabriel staat op dezelfde lijn (“ Europa mag niet de laatste geopolitieke vegetariër zijn in een wereld vol carnivoren”). Kanselier Scholz en zijn minister van defensie Pistorius zijn het op dat vlak niet eens met hun partijgenoten, maar dit heeft meer te maken met trouw aan de NATO en Washington (die tegen een zelfstandige Europese kernmacht zijn) dan met enig idee over vredespolitiek. Ook bij de tweede partner van Scholz’ Ampel Koalition, de Grünen, ontbreekt het niet aan voorstanders van ‘de bom’. In december vorig jaar verklaarde Joschka Fischer, éminence grise van de Grünen en gewezen minister van buitenlandse zaken, dat de EU haar eigen nucleaire afschrikking nodig heeft. De groene buitenlandminister Annalena Baerbock van haar kant hoopt dat de Amerikaanse ‘atoomparaplu’ geopend blijft boven Europa. De derde Ampel partner, de liberale FDP, blijkt bij monde van minister van financiën Lindner geïnteresseerd te zijn in Macrons aanbod om ‘mee te genieten’ van de Franse force de frappe.

Als het zo zit bij Grünen en sociaaldemocraten, wat anders kan men dan verwachten bij rechts? Acht jaar geleden al pleitte de CDU-politicus en gewezen kolonel van de Bundeswehr Kiesewetter voor een Europees kernwapen, zo mogelijk gebaseerd op het Frans-Brits arsenaal en gefinancierd uit het Europees budget. Manfred Weber van zijn kant, eveneens CDU/CSU én voorzitter van de Europese Volkspartij (grootste fractie in het Europees Parlement) verspreidt de nucleaire boodschap onder zijn christendemocratische medestanders. Merz, de voorzitter van CDU/CSU spreekt over een Europees kernarsenaal als een ‘levensverzekering voor de Europeanen’, en hij wil ingaan op Macron’s voorstel om de Franse kernmacht te ‘europeaniseren’. Wat het extreem-rechtse Alternative für Deutschland (AfD) betreft, niettegenstaande het geprobeerd heeft via een vredesstandpunt zijn demagogische lokroep kracht bij te zetten, weerklinkt nu vanuit delen van de leiding en de jeugdorganisatie de roep naar een Europees (Duits?) afschrikkingswapen. Conclusie: in de grootste en belangrijkste lidstaat van de EU is minstens een deel van de politieke klasse het idee van een Europese atoommacht genegen. Protest daartegen vanuit wat rest van Die Linke zal daar niets aan veranderen.

Frankrijk

Over naar Frankrijk, na het vertrek van de Britten uit de EU de enige lidstaat met een eigen kernarsenaal. Zoals we zagen zien een aantal Duitse politici dat arsenaal als een mogelijke vertrekbasis voor een Europese kernmacht. Dat is echter zonder rekening te houden met de Franse opvattingen over ‘soevereiniteit’, een gedachtengoed dat zowat alle Franse partijen, van uiterst rechts tot uiterst links gemeen hebben. Zoals we vier jaar geleden al schreven is de Franse opvatting dat Parijs, en meer bepaald de president, beslist over de inzet van Franse kernwapens, en dat dit op zich een bijdrage is aan het Europees veiligheidsbeleid. Als Parijs haar beslissingsmonopolie zou overdragen aan een of andere Europese instantie zou dit een Zeitenwende op zijn Frans zijn. Een recent incidentje maakt dit duidelijk. Op 30 januari hield Macron een toespraak voor de militaire academie van Zweden, het nieuwe NATO-lid. Hij had het onder andere over de Franse kernmacht als instrument voor de nationale soevereiniteit. Een onnauwkeurige weergave van zijn woorden in de Franse media kon de indruk wekken dat hij openstond voor een werkelijke europeanisering van de Franse kernmacht. Geen wonder natuurlijk dat Marine Le Pen’s Rassemblement National met afschuw reageerde op zoveel verraad aan ‘notre souveraineté’. Maar veel pijnlijker is dat Mélenchon’s  La France Insoumise (LFI) ongeveer hetzelfde zei. Niet zonder enig schaamrood citeren we uit het bericht van Frankrijks belangrijkste radicaal-linkse partij:

“Nucleaire afschrikking is een verbintenis tot vernietiging tegen iedereen die de vitale belangen van ons land viseert. Het is daarom absoluut en direct verbonden met de soevereiniteit van een land, d.w.z. alleen van zijn volk en zijn belangen. Het kan daarom niet worden gedeeld.

Deze doctrine is gebaseerd op de aard van kernwapens. Uitgebreid tot de verdediging van 27 landen, is de verklaring van de Franse president een daad van nucleaire verspreiding die niet in overeenstemming is met de verplichtingen van Frankrijk over dit onderwerp.

De President van de Republiek maakt een ernstige fout door te beweren dat hij de nucleaire afschrikking van Frankrijk beschikbaar kan maken voor Europa. Door meer te beloven dan hij kan waarmaken, ondermijnt hij de geloofwaardigheid van de afschrikking zelf. Door te suggereren dat er in de toekomst een Franse “nucleaire paraplu” zou kunnen zijn ter ondersteuning van zijn strategie om de militaire alliantie tussen EU-leden te versterken, breekt hij met de gevestigde doctrine. (…)

La France insoumise verwerpt deze keuze. Het roept de President van de Republiek op om zijn opmerkingen zo snel mogelijk recht te zetten om de integriteit van de Franse doctrine van nucleaire afschrikking te herstellen.”

Heeft LFI zich ooit afgevraagd wat er van de soevereiniteit van andere Europese landen aan is als een Frans nucleair salvo een reactie uitlokt van de tegenstander? Als het regent in Parijs, druppelt het in Brussel, zegt men. Het gezegde zou in zo’n geval wel een zeer cynische betekenis krijgen. Dit zijn natuurlijk nogal absurde speculaties, maar wat moet men dan zeggen over staatslieden die de veiligheid van hun land precies zoeken in dit soort absurde speculaties?

Conclusie

Al bij al is het onwaarschijnlijk dat er naast een Europese ‘gemeenschappelijke munt’ ook een gemeenschappelijke bom komt. De twee landen die daarin doorslaggevend zijn, Duitsland en Frankrijk, hebben te ver uiteenlopende opvattingen over ‘veiligheid’. Frankrijk is met zijn soevereinistisch veiligheidsbegrip niet bereid om haar ‘force de frappe’ uit handen te geven, terwijl Duitsland een te nauwe band heeft met de NATO en Washington om die voor het hoofd te stoten met een Europese kernmacht. We laten nog de financiële kant van de zaak buiten beschouwing, maar de stug verlopende Frans-Spaans-Duitse samenwerking rond een Europees gevechtsvliegtuig (FCAS) heeft er onder andere mee te maken dat het toestel voor Parijs de Franse nucleaire kruisraketten zou moeten kunnen transporteren, terwijl Berlijn de nuclear sharing arrangements van de NATO wil gerespecteerd zien.

Vanuit een vredesstandpunt is het eerder geruststellend dat de EU hoogstwaarschijnlijk niet in staat is om een kernmacht te worden. Minder geruststellend is dat daarvoor praktische belemmeringen in de weg staan, terwijl niet één van de protagonisten begaan is met de vraag hoe vrede en veiligheid het best gediend zijn in Europa. Het nucleaire debat toont op schrikbarende wijze het havik-gehalte van de doorsnee regering in de EU. Dat ook sociaaldemocraten, groenen en zelfs radicaal-linksen meegaan in deze dwaalleer bewijst hoe groot de nood is aan een krachtige, intelligente, internationalistisch denkende vredesbeweging.