24 november 2022 – De Europese Commissie pakte deze week uit met een voorstel “om buitensporige pieken in de gasprijs te beperken”. Ze had daarvoor de opdracht gekregen van de Europese energieministers die daar op 21 oktober geen akkoord konden over vinden. Sinds het voorjaar was er vraag naar een beperking op Europese schaal van de gasprijs vanuit diverse regeringen, maar daar hadden vooral Duitsland en Nederland bezwaren tegen. Leveranciers zouden Europa links kunnen laten liggen, zo gaat het argument, alhoewel de prijzen hier van de hoogste ter wereld zijn. Duitsland heeft zijn eigen ‘schild’ van 200  miljard €, waarmee vooral de industrie ondersteund wordt; een grootverbruiker als BASF zou het gesubsidieerde gas zelfs kunnen met grote winsten doorverkopen.  Nederland heeft zowat de hoogste gasprijs in Europa, maar besteedt liever 23,5 miljard uit de staatskas dan de markt te laten ‘verstoren’. Een ander argument dat door de Europese Commissie ingebracht werd tegen een Europees prijsplafond voor gas is dat, wanneer gebruikt voor de productie van elektriciteit, ‘goedkope’ stroom zou kunnen geëxporteerd worden naar niet EU-landen als Groot-Brittannië of Zwitserland…

Men begrijpt dus dat de Commissie met de handen in het haar zat, belast met een opdracht die tegen haar natuur ingaat. Ingrijpen in de marktprijzen is vloeken in de Europese tempel van de vrije markt, waarvan de Commissie het ceremonieel leidt. Maar anderzijds beginnen veel burgers in de lidstaten zich af te vragen waartoe een EU dient als ze geen oplossing heeft voor een pan-Europees probleem als de energiefactuur; niets doen is dus ook geen optie. Het begint bij het publiek ook wel door te dringen dat de heroïsche Europese sancties tegen het Russisch gas tot nog toe Poetin alleen méér inkomsten opgebracht hebben, en onbetaalbare facturen voor de gewone man. Komt daarbij dat onder de lidstaten grote belangen- en meningsverschillen bestaan, en dat de Duitse primus inter pares duidelijk Nein heeft gezegd aan een gezamenlijk Europees optreden tegen de exorbitante energiefacturen.

Maar de Commissie heeft er blijkbaar iets op gevonden: ze doet alsof ze een plafond op de gasprijs voorstelt, maar maakt de  voorwaarden zó stringent dat er waarschijnlijk nooit zal aan voldaan worden, en zelfs dan nog voor een zeer beperkte tijd. Dat zal wel verklaren waarom Nederland en Duitsland de voorbije weken leken van mening te veranderen, en het dan toch over een Europees plafond wilden hebben. Aan een kathedraal-hoog plafond stoot niemand zijn hoofd, maar mission accomplished zal von der Leyen gedacht hebben.

Wanneer zou het Commissievoorstel – indien aanvaard door de lidstaten – in actie treden en wat zou het inhouden? Noteer vooreerst dat het niet gaat om een plafond op de gasprijs die u en ik betalen voor onze huisverwarming; het gaat om de prijs voor de groothandelaars in gas. Het gaat ook niet om alle gastransacties, maar om die welke plaats hebben op de Nederlandse gasbeurs TTF. Dat is wel de grootste in Europa, waarlangs ongeveer 80% van de gashandel verloopt. De resterende 20%, onder andere de directe transactie tussen twee partijen (de zogezegde over the counter handel), blijft buiten schot. Maar ook van de handel via TTF komt slechts een deel, ongeveer een kwart,  in aanmerking voor de prijsbeperking, namelijk de contracten die een maand op voorhand (‘futures’) worden afgesloten. Bij nijpende tekorten wordt er gehandeld voor de komende dag of week, maar dat valt dus ook buiten het voorgestelde plafondmechanisme. Het voorstel houdt ook niet in dat er verplicht moet verkocht worden onder een bepaalde maximumprijs (wat dacht je…), maar dat er geen contracten mogen afgesloten worden boven die prijs.

Dat zijn dus al een hoop beperkingen, maar de belangrijkste zit in de voorwaarde opdat het mechanisme zou in werking treden. Een hoop waarnemers zegt: nooit, en zelfs marktvriendelijke analisten spreken van een joke.  Er moet immers aan twee condities voldaan worden. De prijs van TTF-maandcontracten moet twee weken lang hoger liggen dan 275 € per megawattuur, en tijdens die twee weken moet op 10 opeenvolgende handelsdagen de TTF-prijs minstens 58 € hoger zijn dan de referentieprijs voor vloeibaar gas (LNG) op de wereldmarkt. Kenners weten dat dit zich nog nooit heeft voorgedaan, en als het zou gebeuren treedt het mechanisme automatisch buiten werking zodra aan de voorwaarden niet meer voldaan is. Alsof dit niet volstaat wil de Commissie haar mechanisme maar een looptijd van één jaar geven, tot eind 2023.

Vandaag (24 november) komen de Europese energieministers bijeen om over dit plan te praten. Of er veel moppen zullen getapt worden valt te betwijfelen. (hm)