10 februari 2023

Verklaring van het initiatief Die Waffen nieder 

ter gelegenheid van één jaar Russische invasie in Oekraïne

Met de invasie van Oekraïne door Russische troepen op 24 februari 2022 escaleerde de zeven jaar durende oorlog van lage intensiteit in de Donbass  ̶  volgens cijfers van de OVSE met 14.000 doden, waaronder 4.000 burgers, tweederde daarvan in de separatistische gebieden  ̶ naar een nieuw niveau van militair geweld. De Russische invasie was een ernstige schending van het internationaal recht en leidde tot nog meer dood, vernieling, ellende en oorlogsmisdaden.

Maar in plaats van de kans te grijpen op een regeling via onderhandelingen, die aanvankelijk nog tot april 2022 plaatsvonden, werd de oorlog uitgebreid tot een “proxy-oorlog tussen Rusland en de NAVO”, zoals zelfs regeringsfunctionarissen in de VS het openlijk zeggen.[1]

Daarbij had de Algemene Vergadering van de VN in haar resolutie van 2 maart, waarin 141 landen de invasie veroordeelden, al opgeroepen tot een onmiddellijke regeling van het conflict “via politieke dialoog, onderhandeling, bemiddeling en andere vreedzame middelen”, en geëist dat “de akkoorden van Minsk worden nageleefd” en uitdrukkelijk ook in het Normandië-formaat “constructief wordt gewerkt aan de volledige uitvoering ervan”. De oproep van de wereldgemeenschap wordt echter genegeerd door alle partijen die bij de oorlog betrokken zijn, ook al verwijzen zij meestal graag naar VN-resoluties, zolang die in hun kraam passen.

Het einde van de illusies

Militair gezien is Kiev in het defensief, en zijn algemene oorlogscapaciteit krimpt. Al in november 2022 adviseerde de chef van de Amerikaanse Joint Chiefs of Staff om te onderhandelen, omdat hij een overwinning door Kiev onrealistisch acht. Hij herhaalde dit onlangs in Ramstein. Maar terwijl politici en de media zich vastklampten aan de illusie van een overwinning, verslechterde de situatie voor Kiev. Dit is de achtergrond van de laatste escalatie: de levering van gevechtstanks. Maar dit zal de oorlog alleen maar verlengen. Gewonnen kan hij niet worden. Het is veeleer een nieuwe stap op een hellend vlak, met straaljagers als volgende stap zoals Kiev die prompt opeiste; en vervolgens directe betrokkenheid van NAVO-troepen – om uiteindelijk te belanden in een nucleaire escalatie? Oekraïne zou daarvan het eerste slachtoffer zijn.

Volgens cijfers van de VN bedroeg het aantal burgerdoden vorig jaar meer dan 7.000, en de militaire verliezen moet men schatten op een getal met zes cijfers. Degenen die blijven schieten in plaats van te onderhandelen, moeten zich afvragen of zij nog eens 100.000, 200.000 of nog meer mensen willen opofferen aan onrealistische oorlogsdoelen. Echte solidariteit met Oekraïne betekent ijveren voor  het zo snel mogelijk stoppen van de dodenstroom.

Het is geopolitiek – stupid!

De doorslaggevende reden waarom het Westen de militaire kaart kiest, is dat Washington daarin een kans ziet om Moskou in een uitputtingsslag grondig te verzwakken. Nu de wereldwijde dominantie van de VS ten einde loopt als gevolg van de omwenteling in de internationale verhoudingen, is het de bedoeling opnieuw aanspraak te kunnen maken op het wereldleiderschap – ook in de geopolitieke rivaliteit met China. Dit ligt in de lijn van wat de VS allemaal deed kort na het einde van de Koude Oorlog om de opkomst van een rivaal van het formaat van de Sovjet-Unie te voorkomen. Het belangrijkste instrument daarbij was de uitbreiding van de NAVO naar het oosten, met Oekraïne als bekroning, als ‘onzinkbaar vliegdekschip’ voor de deur van Moskou.

Tegelijkertijd werd de economische integratie van Oekraïne in het Westen bevorderd door middel van het EU-associatieverdrag, waarover vanaf 2007 werd onderhandeld, waarbij de ontkoppeling van Oekraïne t.o.v. Rusland werd geëist. Dit werd ideologisch ondersteund door aanwakkering van het anti-Russisch nationalisme in Oost-Europa. In Oekraïne escaleerde dit tot de gewelddadige confrontaties op Maidan in 2014, en in reactie daarop in de Donbass, wat vervolgens leidde tot de afscheiding van de Krim en de regio’s Donetsk en Luhansk.

Ondertussen is de oorlog een versmelting van twee conflicten geworden:

• enerzijds het conflict tussen Oekraïne en Rusland, een gevolg van het chaotisch uiteenvallen van de Sovjet-Unie, zwaar getekend door de tegenstrijdige geschiedenis van de vorming van een Oekraïense natie,
• anderzijds de reeds lang bestaande confrontatie tussen de twee grootste kernmachten.

Daardoor komen de gevaarlijke en complexe problemen van een nucleair evenwicht (evenwicht in de angst) in het spel. Vanuit het oogpunt van Moskou houdt de militaire integratie van Oekraïne in het Westen het gevaar in van een aanval die Moskou de kop kan kosten. Daar komt bij dat dat alle wapenbeheersingsovereenkomsten uit de tijd van de Koude Oorlog opgezegd werden, van het ABM-verdrag onder Bush in 2002 tot het INF- en Open Sky-verdrag onder Trump.

Ongeacht de geldigheid ervan, moet de perceptie van Moskou dus serieus worden genomen. Angst kan niet met woorden, maar alleen met geloofwaardige maatregelen worden weggenomen.  Maar Washington heeft stappen in die richting, die Moskou in december 2021 voorstelde, afgewezen. Bovendien misbruikt ook het Westen internationale verdragen; zo hebben Angela Merkel en François Hollande toegegeven dat zij het Minsk II-akkoord  alleen hebben gesloten om tijd te winnen voor Kievs herbewapening.

Tegen deze achtergrond kan de verantwoordelijkheid voor de oorlog – en dit geldt des te meer omdat we te maken hebben met een proxy-oorlog – niet worden teruggebracht tot Rusland alleen. Dat stellen laat de verantwoordelijkheid van het Kremlin niet verdwijnen. Nationalistische sentimenten verspreiden zich ook in Rusland, en het autoritair regime wordt er nog verder versterkt. Maar alleen wie in de lange escalatiegeschiedenis alleen een zwart-wit vijandbeeld ziet kan naast de medeverantwoordelijkheid kijken van Washington – met de EU in haar kielzog.

Oorlogskoorts

De politieke klasse en de massamedia vegen al deze verbanden onder het tapijt. In plaats daarvan zijn ze vervallen in een oorlogskoorts. Duitsland is de facto een oorlogspartij, en de Duitse regering is een oorlogsregering geworden. De Duitse minister van Buitenlandse Zaken geloofde, in verwaande overmoed keizer Wilhelm waardig, dat zij Rusland kon ‘ruïneren’. Ondertussen was haar [groene] partij geëvolueerd van een vredespartij tot de felste oorlogsstoker in de Bondsdag. Toen er enkele tactische Oekraïense successen op het slagveld waren, maar het strategische belang daarvan werd overdreven, werd de illusie gewekt dat een militaire overwinning op Rusland mogelijk was.

Wie pleit voor een vredescompromis wordt beledigd als ‘slaafse pacifist’ of ‘oorlogsmisdadiger van tweede rang’. Er is een politiek klimaat ontstaan, typisch voor het thuisfront in oorlogstijd, met een enorme druk om zich ernaar te schikken, zodat velen het niet wagen er zich aan te onttrekken. Het vijandbeeld naar buiten, toenemende onvrijheid naar binnen. De vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid brokkelen af, zoals blijkt uit het verbod op onder meer ‘Russia Today’ en ‘Sputnik’.

Het fiasco van de economische oorlog

De economische oorlog tegen Rusland, die al in 2014 was begonnen, breidde zich na de Russische inval uit tot historisch ongekende proporties. Maar het had geen effect op de Russische oorlogsvoering. Terwijl de Russische economie in 2022 met drie procent kromp, kromp die van Oekraïne met dertig procent. Hoe lang kan het land zo’n uitputtingsslag volhouden?

Tegelijkertijd veroorzaken de sancties zijdelingse schade aan de wereldeconomie. Het globale zuiden is bijzonder hard getroffen. Sancties verergeren honger en armoede, verhogen de inflatie en veroorzaken dure onrust op de wereldmarkten. Het is dan ook geen wonder dat het Zuiden niet bereid is deel te nemen aan de economische oorlog of Rusland te isoleren. Dit is niet hun oorlog.

Maar de economische oorlog heeft ook negatieve gevolgen voor ons. De ontkoppeling van het Russische aardgas verergert de energiecrisis, wat de sociaal zwakkere huishoudens treft en kan leiden tot een uittocht van energie-intensieve industrieën uit Duitsland. Bewapening en militarisering gaan altijd ten koste van sociale rechtvaardigheid. Tegelijkertijd zijn met het fracking-gas uit de VS, dat tot 40% schadelijker is voor het klimaat dan Russisch aardgas, en het teruggrijpen naar steenkool, alle CO2-reductiedoelstellingen nu al naar de papierbak verwezen.

Absolute prioriteit voor diplomatie, onderhandelingen en een vredescompromis

Oorlog slokt politieke, emotionele, intellectuele en materiële middelen op die nodig zijn om klimaatverandering, aantasting van het milieu en armoede te bestrijden.  De feitelijke betrokkenheid van Duitsland bij de oorlog verdeelt de samenleving en vooral de sectoren die zich inzetten voor sociale vooruitgang en sociaal-ecologische transformatie.

Wij pleiten ervoor dat de Duitse regering onmiddellijk een einde maakt aan haar oorlogskoers. Er moet een Duits diplomatiek initiatief komen. Dat is ook wat de meerderheid van de bevolking wil. Er moet een staakt-het-vuren komen en een begin worden gemaakt met onderhandelingen, in een multilateraal kader met deelname van de VN.

Het doel moet een vredescompromis zijn dat de weg vrijmaakt voor een Europese vredesarchitectuur. Dit moet rekening houden met de veiligheidsbelangen van Oekraïne, Rusland en alle betrokkenen bij het conflict, en een vreedzame toekomst voor ons continent mogelijk maken.

[1] Zoals bv. Hal Brands, lid van de Foreign Affairs Board van het State Department. (Washington Post, 1.5.2022)

Deze verklaring was een initiatief van vertegenwoordigers van het International Peace Bureau, IMI (Informationsstelle Militarisierung), Sozialistische Linke, Friedens- und Zukunftswerkstatt, Bundesausschuss Friedensratschlag en Attac-Deutschland.

De verklaring bestaat in het Duits, Engels en Frans. De Nederlandse vertaling is van Ander Europa.