door Herman Michiel
21 februari 2023

In het voorbije weekend ging de jaarlijkse ‘Veiligheidsconferentie van München’ (MSC) door, de 59^e in haar soort. De bijeenkomst ontstond als privé initiatief tijdens de Koude Oorlog, en wordt nu gerund als een bedrijf zonder winstoogmerk. Sponsoring door bedrijven en overheden, vooral de Duitse, zorgen voor de nodige financiën. In een groot München’s hotel komen een paar honderd  hooggeplaatsten bijeen: staatshoofden en ministers, generaals, vertegenwoordigers van de NAVO, van de wapenindustrie, van de media, en de ‘civiele maatschappij’ is ergens ook aanwezig. Onder het mooie motto ‘Vrede door Dialoog’ wordt daar drie dagen van gedachten gewisseld. Maar de ‘dialoog’ beperkt zich grotendeels tot het Westen, een ‘transatlantische familiebijeenkomst’, die in de beginjaren een bijna uitsluitend Duits-Amerikaanse aangelegenheid was.

Korte dooi

Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie kwam er iets meer openheid, en werden ook vertegenwoordigers uit China en Rusland naar München uitgenodigd. Naar Poetins uiteenzetting van de Russische veiligheidsbelangen op de conferentie van 2007 wordt nog vaak verwezen, maar van dialoog is er in de tussenliggende 20 jaar steeds minder sprake geweest. De dooi is al lang terug vries geworden. Van Russische zijde was er op de MSC 2023 wel de uit de Kremlin-gratie gevallen miljardair en nu tot ‘dissident’ gepromoveerde Khodorkovsky – niet bepaald een spilfiguur als het over oorlog en vrede gaat –  maar geen Poetin of Lavrov. Ook geen Iraanse genodigden … behalve de zoon van de gewezen sjah. China was maar kleintjes vertegenwoordigd met de gewezen buitenlandminister Wang Yi. De Münchense Veiligheidsconferentie keerde dus terug naar haar oorspronkelijk opzet, aldus Jörg Kronauer in junge Welt: een bijeenkomst van atlantisten. Als privé-initiatief kan ze uitnodigen en programmeren wie en hoe ze wil, en notulen moeten niet gepubliceerd worden.

Ze kan zich ook laten sponsoren door wie ze wil. Daarover weet Politico, een medium dat geen vooringenomenheid tegenover Berlijn, Washington of de zakenwereld kan verweten worden , een en  ander te melden. Een van de sponsors, het consultancybureau McKinsey, dat zijn inbreng omschrijft als het leveren van grafieken en data, doet blijkbaar meer dan dat. Het rapport dat de veiligheidsconferentie jaarlijks produceert, blijkt gedeeltelijk ingefluisterd te zijn door McKinsey, waarvan een aantal werknemers vrijgesteld werden om voor de veiligheidsconferentie te werken. De firma was ook al betrokken in duistere deals tussen de huidige Commissievoorzitter Ursula von der Leyen toen ze nog Duits minister van defensie was. Het was ook McKinsey dat economische redenen bedacht voor de militarisering van de EU: gemeenschappelijke wapenaankopen zouden 13 miljard euro besparen. McKinsey levert ook goede diensten voor klanten bedrijvig in sectoren als cybersecurity, drones of artificial intelligence.

Oekraïne

Natuurlijk nam de oorlog in Oekraïne een groot deel van de agenda in beslag. Maar in tegenstelling van wat men van een ‘vrede door dialoog’-conferentie zou kunnen verwachten, ging het over het opdrijven van de munitieproductie en meer pantserleveringen aan Oekraïne, daarin aangemoedigd door een videoverbinding met president Zelensky. Zijn minister van defensie Kubrakov was wel lijfelijk aanwezig, en zou om cluster- en fosforbommen gevraagd hebben. De Britse premier Sunak beloofde dat Londen zijn financiële inspanningen zal verdubbelen, de Duitse minister van defensie Pistorius drong aan op een vlugge aanpassing van de Europese wegeninfrastructuur om snel troepen oostwaarts te kunnen sturen, en wist ook dat 2% van het BBP niet voldoende zal zijn voor onze verdedigingsnoden. Misschien was de enige stem die het in München over vrede had die van de Chinese Wang Yi, die een vredesinitiatief van Beijing aankondigde en daartoe na München naar Moskou vertrok. [1]

Betogingen

Als er in het Münchense luxehotel Bayerischen Hof een paar honderd aanwezigen waren, dan waren er de zaterdag op straat vele duizenden die aan de hotelgasten en de wereld hun mening wilden laten horen. Maar er waren minstens drie manifestaties , met uiteenlopende ordewoorden en samenstelling. Links betoogde met leuzen als “Onderhandelen in plaats van schieten”, “Ontwapenen in plaats van bewapenen” of “Poetin noch NATO” en groepeerde naast Die Linke en andere politieke groepen organisaties uit de vredes-, migranten- en klimaatbeweging.
Dit was niet naar de zin van een duizendtal vooral Oekraïense tegenstanders van wat ze ‘Lumpenpazifisten’ noemden, en die ze toeriepen ‘Loop toch naar Poetin’. Hun parool was nog meer wapenleveringen en toetreding van Oekraïne tot de NAVO. Ze werden toegesproken door politici van de liberale FDP, de Grünen en de CSU.

De linkse betoging was internationalistisch getint door de aanwezigheid van Turkse, Griekse, en Koerdische delegaties, en de organisatoren wezen ook uitdrukkelijk het nationalisme en de 100 miljard extra voor het Duitse leger (Bundeswehr) af. Dit was het belangrijkste onderscheid met een derde groep demonstranten, en wel de grootste met circa 10.000 deelnemers. Ook zij riepen op voor onderhandelingen en zijn tegen wapenleveringen en een economische oorlog tegen Rusland, maar ze hadden geen duidelijk voorbehoud gemaakt voor deelname van het uiterst-rechtse xenofobe AfD. Deze kwestie stelt zich in Duitsland vrij acuut. Aan het dissidente Linke-kopstuk Sarha Wagenknecht wordt door sommigen verweten dat haar oproep voor een vredesbetoging in Berlijn op 25 februari niet uitdrukkelijk afstand neemt van AfD, wat zij ontkent. Men kan anderzijds in dit verwijt ook een gemakkelijk alibi zien voor een deel van de Linke-leiding dat de betoging niet ondersteunt, maar met het oog op regeringsdeelname probeert het anti-NAVO standpunt van de partij uit te hollen.

En de EU, Nobelprijswinnaar voor de vrede 2012?

Commissievoorzitter Ursula von der Leyen maakte op de conferentie een uitstekende synthese van twee fundamentele EU-bekommernissen: wapens voor Oekraïne, en winsten voor privé-bedrijven. Ze stelde voor aan de wapen- en munitie-industrie garanties op afname toe te kennen, zodat ze zonder risico hun productielijnen kunnen uitbreiden.

Haar commissaris voor buitenlandse en militaire zaken, de ‘Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlands Beleid en Veiligheid’, de Spaanse socialist Josep Borrell, uitte op de conferentie zijn bezorgdheid over … het nakende einde van de oorlog, tenzij we heel snel meer wapens leveren. [2]

Commissaris Frans Timmermans (Nederlandse PvdA) van zijn kant zag in een Oekraïense overwinning ook een overwinning van ‘onze Europese waarden’: “Ik denk dat het belang van een Oekraïense overwinning voor iedereen duidelijk is. Dat is ook voor Europa belangrijk, want Poetin valt niet alleen Oekraïne aan, hij valt ook ons aan, in de zin dat hij onze waarden niet ondersteunt.”

China

De steeds agressievere toon die Washington aanslaat tegenover Beijing, en de nog weifelende houding van de EU daarin, zal zeker ook druk gespreksonderwerp geweest zijn. Dat zal niet in de aanwezigheid van Wang Yi geweest zijn, maar eerder in die van de Taiwanese genodigde Vincent Chao. Het is in ieder geval duidelijk dat China een veel grotere uitdaging is voor de westerse hegemonie dan Rusland. En omdat Washington moeilijk kan toegeven dat het zich met lede ogen economisch ziet ingehaald worden door Beijing, wordt van de Russische inval gebruik gemaakt om in China een militaire uitdager te zien. “Als Rusland wint in Oekraïne, zullen andere autocraten daarin het signaal zien dat ze met geweld alles kunnen bereiken”, aldus NAVO-baas Stoltenberg; “Wat nu gebeurt in Europa, kan morgen gebeuren in Azië”.

Dissonanten

Wat de westerse alliantie vooral zorgen baart, is dat haar ‘waardendiscours’ niet veel indruk maakt in het globale Zuiden. Als er in München dissonanten waren, kwamen die uit Afrika en Latijns-Amerika. Brazilië heeft nu een democratische president in plaats van de Trumpiaanse autocraat Bolsonaro, maar de boodschap van Lula’s minister Vieira aan het Münchens gezelschap was niet die van Stoltenberg of von der Leyen. “We zijn nu een jaar verder, en we kunnen niet blijven over oorlog spreken. We moeten proberen een oplossing te vinden”, aldus Vieira. Enkele weken geleden had kanselier Scholz al dezelfde boodschap meegekregen van Lula zelf.

De Colombiaanse vice-president Marquéz wou Europese hulp in de strijd tegen de klimaatopwarming en voor de redding van het Amazone woud; “We willen niet blijven discussiëren over wie de winnaar of verliezer zal zijn van een oorlog; we zijn allemaal verliezers en op den duur kan de mensheid alles verliezen.” Volgens de Financial Times bleek bij Afrikaanse afgevaardigden ook een blijvende wrok te bestaan over de manier waarop het Westen met de coronavaccins is omgegaan. De Namibische eerste minister stelde dat het geld dat wordt gebruikt om wapens te kopen, beter kan worden gebruikt om de ontwikkeling te bevorderen in Oekraïne, in Afrika, in Azië, in de EU zelf, waar veel mensen het moeilijk hebben.”

Wat zal de ‘veiligheidsconferentie’ opgebracht hebben?

 Voor de wapenindustrie moet MSC 2023 een succes geweest zijn, maar wat veiligheid in de wereld betreft is het moeilijk om er ook maar één pluspunt in te zien, aangezien degenen waarmee moest gedialogeerd worden niet uitgenodigd waren. Dat moest zelfs de Nederlandse minister Hoekstra toegeven: “Aan de ene kant is deze conferentie juist bedoeld om ook met degene met wie je heel veel meningsverschillen hebt het gesprek aan te gaan. Aan de andere kant, en dat zal de doorslag hebben gegeven, heeft Rusland zich natuurlijk zo ongelooflijk buitenspel gezet, dat ze hier hebben gezegd: ze zijn dit jaar gewoon niet welkom.” Vrij vertaald: was het niet nuttig, het was toch plezant.

Ter afsluiting een kleine randbemerking. ‘Geletterdheid’ betekent vandaag de dag steeds vaker dat men het gezegde of geschrevene op zijn kop moet zetten, een beetje zoals onze ooglens beelden ondersteboven naar de hersenen stuurt, die ze dan terug op hun pootjes moeten laten terechtkomen. De EU beschikt bijvoorbeeld over een zogenoemde ‘Vredesfaciliteit’, die echter een geldpot is waarmee wapenleveringen kunnen gefinancierd worden. Zo ook is de ‘Veiligheidsconferentie’ van München te verstaan als het omgekeerde van wat veiligheid betekent. Een dergelijke aanpassing in de hersenen vraagt echter wat tijd…

[1] Zie hierover een artikel van German Foreign Policy

[2] Zoiets in de mond leggen van de EU-topdiplomaat lijkt misschien wel op het verspreiden van fake news van het hoogste kaliber. Ik voel me bijgevolg verplicht een stukje uit The Guardian te vertalen: “’We zitten in een dringende oorlogsmodus,’ zei hij [Borrell]. ‘Dit tekort aan munitie moet snel worden opgelost; het is een kwestie van weken.’ Hij zei dat de oorlog anders voorbij zou zijn.” Voor sommigen is dat natuurlijk nog onvoldoende om van een proxy war te spreken.