door Gerrit Zeilemaker
27 november 2019

Onlangs verkondigde de Franse president Macron in een interview met The Economist “de hersendood van de NAVO.” Europa staat op de “rand van een afgrond”, zegt hij, en moet zichzelf strategisch gaan beschouwen als een geopolitieke macht; anders zullen we “niet langer de controle hebben over onze bestemming.” In zijn binnenlandse politiek, hardnekkig geblokkeerd door de Gele Hesjes ¹, probeert Macron in zijn buitenlandse politiek door provocatieve uitspraken op te vallen en zich aan te bieden als de visionaire politicus.

Onder Macrons recente diplomatieke initiatieven valt te vermelden de blokkering van de uitbreiding van de EU op de Westelijke Balkan, en pogingen om directe gesprekken tussen Amerika en Iran tot stand te brengen. De onderliggende boodschap van Macron is dat Europa moet gaan denken en handelen als “strategische kracht”. Dat zou moeten beginnen met het herwinnen van “militaire soevereiniteit” en het heropenen van een dialoog met Rusland ondanks de achterdocht van Polen en andere landen die ooit onder Sovjetoverheersing stonden. ²

Bondskanselier Merkel ontkende natuurlijk onmiddellijk dat de NAVO hersendood is, maar heeft zelf al eerder verklaard dat Europa niet langer volledig kan vertrouwen op zijn oude Britse en Amerikaanse bondgenoten, en dat de EU bereid moet zijn om “haar lot in eigen handen te nemen”. ³ Macron’s initiatieven vallen dus samen met een voortstuwen van Europa als geopolitieke macht, wat natuurlijk vooral op militair gebied moet gebeuren.
En toen deed  Annegret een duit in het zakje.

Annegret kan de hele wereld aan

Een nieuwe Duitse minister van Defensie met de ietwat kneuterige naam Annegret Kramp-Karrenbauer (bekend als ‘AKK’) is aangetreden. Ze is opvolgster van de nieuwe voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen die het ministerie bedolf met miljoenenrekeningen van externe adviseurs. ⁴ AKK, die ook voorzitter is van de CDU, beschermelinge en beoogd opvolgster van bondskanselier Merkel, ging flink van start. Zo flink dat je gerust de naam Ministerie van Defensie in Ministerie van Oorlog kan veranderen.

Zo stelde ze bij haar eerste optreden bij de NAVO voor om een internationale beschermingsmacht voor Syrië in te zetten. Ze werd geprezen door de EU-partners, maar meedoen willen ze niet. Ondertussen wist de regering in Duitsland nergens van. ⁵ De minister van Buitenlandse Zaken, de SPD-er Heiko Maas, noemde het voorstel een ‘beschadiging van de Duitse buitenlandse politiek’. Volgens hem was het voorstel noch in de regering noch in de CDU afgestemd’. ⁶

Hoe ver men wil gaan met zo’n missie is ontstellend. De Duitse legerleiding kon zo 2.500 militairen leveren om een zone te bezetten met sectoren van 40 km breed en 30 km diep. Voor één zo’n sector zouden de Duitsers dan drie ‘robuuste’ bataljons beschikbaar stellen met een ‘compleet pakket’. Dit complete pakket zou bestaan uit verkenningstroepen, speciale eenheden, gepantserde voertuigen, zware bewapening, houwitsers, mijnenruimers, luchtsteun met Tornado-jachtvliegtuigen en een gewapende eenheid “Eurofighters”. ⁷

AKK hield vervolgens een rede aan de militaire academie in München. Ze positioneerde Duitsland als een op belangen  gebaseerde, wereldwijde grootmacht en militaire macht,  en zichzelf tegelijkertijd als kanselierskandidaat, als opvolgster van Angela Merkel.

De rede is zowel verontrustend als verbazingwekkend door het openlijk imperialistisch karakter, gepaard met onverhuld militarisme. Ze schetste een “terugkeer van concurrentie van grote mogendheden rondom invloedssferen en overheersing”. En allerlei bedreigingen van “Russische agressie in Oekraïne”, wereldwijde netwerken van islamitisch terrorisme, de machtspolitieke opkomst van China, tot en met sociale fenomenen zoals ‘klimaatverandering, demografie en digitalisering’. Op het gebied van digitalisering ziet ze cyberspace als een locatie voor nieuwe machtsstrijd.

Vanwege de genoemde bedreigingen en uitdagingen moet Duitsland zijn rol als ‘vormgevende macht’ op zich nemen, die echter ‘niet gratis’ is.

Dat “betekent allereerst dat Duitsland een houding moet ontwikkelen ten aanzien van alle kwesties die van invloed zijn op zijn strategische belangen.” Want “Duitsland heeft natuurlijk, zoals elke staat ter wereld, zijn eigen strategische belangen. Bijvoorbeeld als een wereldwijd netwerk van handelsnaties in het hart van Europa. Wij vertegenwoordigen onze belangen elke dag. Maar we moeten eindelijk beginnen dat toe te geven.” En verder “Wij zijn de enige continentale Europese natie die een leidende rol speelt in Enhanced Forward Presence ⁸ voor de bescherming van Oost-Europa.”

Duitsland levert bovendien de één na grootste troepenbijdrage aan de missie in Afghanistan, het trainen  van veiligheidstroepen in Mali en Irak. Zo neemt Duitsland ook deel aan “de strijd tegen het terrorisme in de Sahel, vooral in de handen van onze Franse vrienden – ook al worden wij in Duitsland even bedreigd door terreur en de gevolgen daarvan.”

“Uiteindelijk omvat dit de bereidheid om, indien nodig samen met onze bondgenoten en partners, het spectrum van militaire middelen te benutten. Net zoals we al in Afghanistan hebben laten zien in de strijd tegen het terrorisme.”

“Of een ander voorbeeld: Onze partners in de regio Indo-Pacific – vooral Australië, Japan en Zuid-Korea, maar ook India – voelen zich steeds meer onder druk gezet door China’s machtspositie. Ze willen een duidelijk teken van solidariteit.(…) Het wordt de hoogste tijd dat Duitsland zo’n teken geeft door met onze bondgenoten in de regio aanwezig te zijn.”

Het een en ander moet vooral door “versterking van de Europese defensiesamenwerking” geschieden die “helpt een sterk, verenigd Europa op te bouwen.” “Alle voorstellen ter versterking van de Europese capaciteit voor actie op het gebied van veiligheid en defensie versterken de Europese arm binnen de NAVO.”

Dit ‘gemeenschappelijk veiligheids- en defensiebeleid van de EU’ moet een ‘strategisch kompas geven’ (…) “dat duidelijk aangeeft hoe wij Europeanen willen optreden en hoe we daar komen. Een kompas voor een zelfverzekerde Europese defensie-unie.” Voor AKK is “dit alleen mogelijk met een sterke Duits-Franse tandem, die de gemeenschappelijke Europese zaak dient in de geest van het Verdrag van Aken.” ⁹.

Militaire aanwezigheid in Afrika…

Zo worden Duitsland en andere Europese landen ¹⁰ in het kielzog van Frankrijk het Afrikaanse continent ingezogen. In de Tahoua-regio van Niger, ongeveer 200 kilometer van Niamey, trainen al speciale troepen van de Duitse strijdkrachten de toekomstige speciale troepen van het land. Duitsland financiert ook Nigers uitrusting, van de Toyota SUV’s tot gloednieuwe Kalashnikovs. Het is niet de enige trainingsmissie in zijn soort: in Tunesië (Fennek) en Jordanië (Arabische luipaard) zijn ook Duitse soldaten van het speciale commando van het leger of de gevechtszwemmers van de marine op militaire assistentiemissies. ¹¹

Een andere missie van het Duitse leger vindt plaats in Mali in samenwerking met Frankrijk. Momenteel wordt goud gedolven in Mali, maar in het gebied tussen Gao en Kidal bevindt zich ook uranium, dat Frankrijk voor zijn talrijke kerncentrales wil vastleggen. Grote hoeveelheden aardgas en ruwe olie zijn beschikbaar in de regio, sommige transnationaal, maar in Mali wordt dit niet ontgonnen vanwege de onzekere situatie. Het naburige Niger is, en dit is waarschijnlijk de sterkste reden voor de Franse oorlog, momenteel de derde grootste uraniumleverancier ter wereld. Ruim 70 procent van het Franse uranium komt uit Niger, gewonnen door het Franse bedrijf Areva. Daarbij komt de aanleg van een 4000 kilometer lange pijpleiding van Nigeria via Niger naar Algerije (en dus naar de havens van de Middellandse Zee) onder andere gefinancierd door het Russische bedrijf Gazprom. Een ‘failed state’ Mali zou een bedreiging vormen voor al deze landen (en dus voor de winning van grondstoffen door westerse bedrijven). ¹²

Hoewel de Duitse soldaten in Mali tot nu toe een adviserende en ondersteunende rol hadden wil men nu nog 500 Duitse soldaten als opleiders Malinese soldaten bij ‘militaire operaties’ laten vergezellen. ¹³

… en in het Midden-Oosten en Azie

Naast inspanningen in Irak kunnen in Afghanistan als onderdeel van de ondersteunings- en trainingsmissie volgens het mandaat van de Bondsdag momenteel tot 1.300 troepen worden ingezet. De militaire missie in Afghanistan heeft de Duitse belastingbetaler reeds bijna tien miljard euro gekost en slokt nog jaarlijks meer dan 300 miljoen euro op. Het mandaat eindigt in maart 2020, maar zal volgens de plannen van de federale overheid verlengd worden.

Bovendien bestaan er plannen om een Duits fregat de Zuid-Chinese Zee of de 180 kilometer brede zeestraat tussen Taiwan en het Chinese vasteland in te sturen. ¹⁴

Hunnenrede…

Opgemerkt moet worden dat de rede van AKK in conflict is met de Duitse Grondwet die in art. 26. 1 stelt dat “Handelingen die ertoe strekken en bedoeld zijn om de vreedzame coexistentie van volkeren te verstoren, met name om een agressieoorlog voor te bereiden, zijn ongrondwettelijk. Ze moeten worden gestraft.” De straf wordt in het Duitse strafwetboek op levenslang of minstens tien jaar vastgesteld. Alleen zelfverdediging is geoorloofd.

AKK heeft in haar rede de rol van de Bundeswehr omgedefinieerd als wereldwijd interventieleger en omgesmeed tot verdediging van economische belangen, wat vooral de belangen van de grote Duitse bedrijven zijn. (Bijvoorbeeld de Duitse wapenproducenten: Duitsland is volgens het SIPRI de vierde wapenexporteur van de wereld. ¹⁵)

In Duitsland wordt de rede van AKK aan de militaire academie de Hunnenrede genoemd naar de zogenaamde Hunnenrede die de Duitse keizer Wilhelm II op 27 juli 1900 in Bremen hield. Hij sprak het expeditieleger toe dat een anti-imperialistische beweging, de Bokseropstand, in China moest verpletteren. Dat moest volgens de keizer in de stijl van de “Hunnen”: alle Chinezen die zich verzetten, zouden moeten worden gedood – “gevangenen worden niet gemaakt”.

Het gaat bij AKK om het oude imperialisme verpakt in nieuwe Orwelliaanse taal. Er wordt niet gesproken van ‘oorlog’, maar van ‘missie’; niet van ‘militaire agressie’, maar van ‘aanwezigheid en houding’, niet van ‘bedreiging’, maar van ‘het gebruik van strategieën’. Het doden van mensen komt in de hele rede niet voor. ¹⁶

Zo schrijdt de militarisering van Europa steeds verder en raakt de Nobelprijs voor de Vrede die de EU in 2012 kreeg  een steeds gênantere aangelegenheid.

1. Zie Ander Europa, Gele Hesjes vieren eerste verjaardag met oproep voor steun aan de vakbondsstakingen. 
2. Zie The Economist van 7 november 2019, Emmanuel Macron warns Europe: NATO is becoming brain-dead 
3. The Guardian, 28 mei 2017, Angela Merkel: EU cannot completely rely on US and Britain any more
4. Zie Ander Europa, De kandidaten in het Europese banencarrousel: rechts, corrupt en onbekwaam  
5. Der Spiegel, Ein bisschen Sympathie 
6. Die Zeit, 5 november 2019,  Maas hält Kramp-Karrenbauers Syrien-Vorschlag für schädigend 
7. Der Spiegel, 25 oktober 2019, Bundeswehr plant Syrien-Szenario mit 2500 Soldaten 
8. Enhanced Forward Presence: een NAVO-machtsontplooiing in Oost-Europa gericht tegen het ‘Russisch gevaar’.
9. Grundsatzrede der Verteidigungsministerin en Ander Europa, De EU militariseert verder: het Verdrag van Aken
10. Ook Nederland werd door de Franse minister van defensie uitgenodigd om deel te nemen aan acties in de Sahel. Zie de Kamerbrief van 5 september 2019
11.  Bundeswehr im Sahel: Wahrscheinlich länger, vielleicht auch anders?  
12. Frankreich und seine Intervention in Mali 
13. Die Zeit,  15 november 2019, Bundeswehr soll Mission in Mali und im südchinesischen Meer planen 
14. Der Spiegel, Neue Bundeswehr-Missionen in Afrika und Asien geplant  
15. SIPRI-jaarboek 2019
16. Kramp-Karrenbauers Plädoyer für eine neue Bundeswehr – Beispiel für einen üblen Manipulationsversuch