Dat de Nederlanders zich op 6 april via een referendum konden uitspreken over het associatieverdrag van de Europese Unie met Oekraïne is in de Belgische media eigenlijk pas goed doorgedrongen toen de afwijzing van het verdrag bekend werd. De reacties waren voorspelbaar: “Nederland steekt middenvinger op”,  “stemming van de onderbuik”, enzovoort. Bij een goedkeuring hadden de Nederlanders zich ongetwijfeld wijs getoond, en over een ‘lage opkomst’ was niet gerept.

Maar is dit geen overwinning voor rechts Nederland? De initiatiefnemers voor het referendum (GeenPeil, Burgercomité-EU, Forum voor Democratie) zijn inderdaad verre van linkse jongens, de naam Thierry Baudet zegt genoeg.  De Belgische PVDA/PTB maakt het zich in haar commentaar nogal gemakkelijk: “Die neen-stem kwam er na een schitterende campagne van onder meer de linkse partij SP, de collega’s van de PVDA binnen de GUE/NGL-fractie van het Europees Parlement.” (In januari 2016 werd de PVDA/PTB inderdaad erkend als geassocieerd lid van de linkse fractie.) Dat gaat voorbij aan de moeilijkheden die het linkse neen-kamp ondervond om een eigen boodschap te brengen in een setting die niet de hare was.

De rechtse setting maakt van het referendum echter nog geen ondemokratisch initiatief, en dat is wat de meeste commentatoren die tot de media doordringen ervan maken. Gewezen TTIP-eurocommissaris en belastingssjoemelaar De Gucht (De Standaard): “Ik heb nooit van referenda moeten weten.(…) Democratie heeft nood aan discussie. Dat is iets anders dan een consultatief referendum waarbij 18% van de bevolking vertelt wat er moet gebeuren. (…) Referenda registreren alleen koortstoestanden, maar geven nooit oplossingen.” Zou De Gucht zich afgevraagd hebben hoeveel procent van de Belgen voor een uitbreiding zijn van de werkweek naar 48 uur, zoals zijn partij wil?  Hoeveel Belgen zouden zelfs maar weten dat hun parlementen het associatieverdrag met Oekraïne reeds goedgekeurd hebben? Hoeveel Europeanen weten dat het verdrag reeds ‘voorlopig’ in voege is ? Het zijn niet de De Guchts & Co die het hen zullen vertellen.

De Gucht vertolkt ongetwijfeld de mening (of waarom niet: het buikgevoel) van het hele politieke establishment. Verontrustender is dat zogezegde voorvechters van de democratische waarden net hetzelfde zeggen. Auteur David Van Reybrouck is bekend geworden door zijn essays Pleidooi voor populisme en Tegen verkiezingen (een pleidooi voor ‘deliberatieve democratie’). Hij zoekt naar middelen om de democratie nieuw leven in te blazen, en schrikt niet terug voor boude voorstellen. Panels van door loting aangeduide burgers zouden een alternatief kunnen zijn voor verkiezingen. Maar wat schrijft democratie-expert Van Reybrouck in De Morgen (8 april) ? Onder de titel “Laten we de botte referendumbijl begraven” geeft hij een bloemlezing van de belangrijkste argumenten van het establishment tegen bemoeienis van de burgers met het politieke leven. Hij is verbijsterd dat “complexe kwesties als de Schotse onafhankelijkheid, de brexit, de Europese grondwet en het associatieverdrag met Oekraïne beslecht worden met de botte bijl van een referendum“. (Geen woord over de goedkeuring achter de rug van de burgers). “Er is geen noodzakelijke synaps tussen informatie en stemgedrag, tussen mening en macht. Iedereen doet maar wat, geïnformeerd of niet, onderlegd of niet.” Van Reybrouck schenkt inderdaad veel vertrouwen aan ‘experts’, een houding die de gevierde auteur nogal klungelig probeert te illustreren aan de hand van …  de keuze van een nieuwe dakgoot in een appartementsgebouw (sic). “Hoe is het mogelijk dat we denken de democratie te verbeteren door de gewantrouwde macht te vervangen door de onkunde van de massa, of beter: de onbewezen kunde?” Je zou je afvragen of columnschrijvers in kranten ook niet beter eens door loting aangeduid worden…

Het Nederlands Nee kwam er weliswaar niet na een schitterende campagne van links, maar dat het nee werd moet links zich niet beklagen. De manier waarop de EU dit nee zal naast zich neerleggen zal eens te meer haar antidemocratisch gehalte aantonen. (H. Michiel)