door Herman Michiel
2 februari 2024

In het begin van deze eeuw baarde de Europese Unie een kind met aangeboren afwijkingen: de Europese eenheidsmunt. Politici uit alle windstreken jubelden dat de euro voor een oersterke Europese economie zou zorgen. Helaas, nadat in 2007 een storm in de Amerikaanse bankenwereld opstak dreigde de Europese economie over de kop te gaan. Een brandje in de Griekse staatskas zette bijna de hele Unie in de fik. De Europese politici moesten hun kind redden, desnoods door er de bevolking aan op te offeren. De dwangbuis die al met het zgn. Stabiliteitspact (what’s in a name …) was ingevoerd – begrotingstekorten moeten onder de 3%, overheidsschuld onder 60% van het BBP – werd nog verder aangesnoerd met een hele reeks ‘instrumenten’ die men het Europees economisch bestuur is gaan noemen, de economic governance geschraagd door het Stabiliteitspact, het Begrotingsverdrag, sixpack en Europees Semester. [i] De Grieken mochten als eersten ervaren wat het betekent als de economie door de EU wordt overgenomen.

Corona, pauze in de bezuinigingen

Maart 2020, de coronacrisis brak uit. De economie draaide op halve toeren, overheden besteedden miljarden aan de tijdelijke werkloosheid, steun aan bedrijven en vaccinatieprogramma’s. Zelfs de Europese Commissie zag in dat het Stabiliteitspact verder toepassen zelfmoord was, en dankzij een ‘uitzonderingsclausule’ werd het buiten werking gesteld, eerst tot eind 2022, en dan met een verlenging tot 31 december 2023. Er werd van verschillende zijden aan gedacht om deze periode te gebruiken om het Europees economisch bestuur, en het Stabiliteitspact in het bijzonder, te herbekijken. Had zelfs gewezen Commissievoorzitter Romano Prodi niet gezegd dat het pact stupide was? De Commissie deed een hervormingsvoorstel Maar al hadden ze ruim de tijd, de Europese instellingen slaagden er niet in om het tijdig eens te worden over een herziening van de regels. Op 1 januari 2024 trad het oude Stabiliteitspact dus terug in werking, in afwachting dat er een akkoord zou ontstaan tussen de Raad (de ministers van economie en financiën van de lidstaten) en het Europees Parlement. Aangezien België in het lopende halfjaar het voorzitterschap heeft van de Europese Unie, zal de regering De Croo proberen een deal door te drukken nog vóór de Europese parlementsverkiezingen van juni.

Nieuwe en betere normen?

Over zulk akkoord moet men zich echter geen enkele illusie maken. De Raad heeft na veel getwist op 20 december haar standpunt bepaald, dat sterk getekend is door de Duitse begrotingsobsessie. Het Europees Parlement van zijn kant had zijn standpunt pas klaar op 17 januari 2024. Een coalitie van conservatieven, liberalen, christen- en sociaaldemocraten keurde tegen een minderheid van Groenen en radicaal links een standpunt goed dat, zoals dat van de Raad, een terugkeer inhoudt naar de bezuinigingspolitiek. r moeten nu geheime onderhandelingen komen tussen Raad en Parlement met deelname van de Commissie (de zgn. triloog- vergaderingen in beperkte kring) om een synthese te distilleren uit de standpunten van de drie instellingen. Wat er uiteindelijk uit de bus zal komen kan men dus al met grote waarschijnlijkheid voorspellen.

Wat houdt het akkoord van 20 december van de Raad in? Wie hoopte dat er komaf zou worden gemaakt met de ‘stupide’ regels van het Stabiliteitspact komt bedrogen uit. Ze worden ‘versoepeld’, maar dat is zeer relatief. Voor begrotingstekorten wordt zelfs niet meer de 3% norm vernoemd, maar 1,5% ! Dat is voor landen met een schuld van meer dan 60% van het bruto binnenlands product (BBP), d.w.z. zowat alle lidstaten van de EU. Wat de afbouw van de staatsschuld boven 60% van het BBP betreft, zou het opgelegde tempo verlaagd worden. De Commissie controleert of de beoogde afbouw bereikt wordt door de gemiddelde ‘prestaties’ over een periode van vier jaar te evalueren. Men kan zelfs die uitmiddeling over zeven jaar laten lopen, maar dan moet de lidstaat er zich toe verplichten om ‘structurele hervormingen’ door te voeren, of door de Europese Commissie gewenste investeringen te doen, bijvoorbeeld in defensie… [ii]

Broeksriem aanhalen a.u.b.

Het Europees Vakverbond (EVV, de koepelorganisatie van de Europese vakbonden) berekende hoeveel de lidstaten de volgende jaren zouden moeten bezuinigen, zowel voor het scenario van vier als van zeven jaar:

Neemt men alle lidstaten in rekening, dan betekent dit een jaarlijkse overheidsbezuiniging in de Europese Unie van 110 miljard euro in het 4-jarenscenario en 63 miljard in het 7-jarige. Toen de schatkisten wijd open stonden om tijdens de coronacrisis de economische gevolgen zoveel mogelijk te beperken werd wel eens de vraag gesteld: wie zal dat betalen? Onheilsprofeten voorspelden dat het zoals gewoonlijk de gewone man en vrouw zou zijn. Ze krijgen weer eens gelijk. Natuurlijk, het zou anders kunnen, men zou een budget in evenwicht en een lage staatsschuld kunnen bereiken door de superwinsten van bedrijven en de opgepotte vermogens van de rijken op passende wijze te belasten, maar geen enkele regering of Europese instelling die daaraan denkt.

Ironie, o ironie…

De gevolgen van een robotmatige aanpak van het economisch bestuur kregen onlangs een sprekende illustratie in Duitsland, het land dat onder leiding van Angela Merkel en haar minister van financiën Schäuble de gangmaker was van de strengst mogelijke vorm van bezuinigingsdwang. Het regime zette zelfs ook voor de komende generaties een automatische knip op het Duits budgettair beleid door de invoering van een schuldrem of leenplafond (‘Schuldenbremse’) in de grondwet! Dat diende op zijn beurt als voorbeeld voor andere regeringen in Europa.

Tijdens de coronacrisis werd de schuldrem, net zoals het Stabiliteitspact in de EU, op non-actief gesteld. Op die manier kon de regering Scholz voor maar eventjes 100 miljard euro investeren in het Duitse leger, een maatregel waar de rechtse oppositie natuurlijk geen bezwaar tegen had. Maar als het daarna ging over 60 miljard voor klimaatmaatregelen had ze die wel, deed beroep op het Duits grondwettelijk Hof dat de schuldrem inriep. Gevolg: klimaatfonds gekortwiekt, een hoop groene subsidies geschrapt.

Het illustreert wat Marc Botenga  ̶  europarlementslid  voor de Belgische PVDA  en lid van de  radicaal linkse fractie   ̶  schrijft in Jacobin: “De terugkeer van de bezuinigingspolitiek zal onvermijdelijk overal  leiden tot aanzienlijke besparingen op openbare diensten. Dit is vooral het geval omdat voor sommige sectoren uitzonderingen worden gemaakt – met name voor militaire uitgaven.” De EU wil dus niet alleen dat de broeksriem aangespannen wordt, maar dat ook de koppelriemen omgegord worden.

[i] Voor een uitgebreidere uitleg over deze begrippen kunnen we verwijzen naar de brochure van Corporate Europe Observatory, Punishing the victims – a beginner’s guide to the EU and the crisis

[ii] Wie meer details wil kan bv. terecht bij  Unhappy New Year: How Austerity is Making a Comeback in Berlin and Brussels