Op 18 en 19 februari vergadert de Europese Raad over Brexit. Op de dagorde staat dan het plan dat de Voorzitter van de Europese Raad, de Pool Donald Tusk, uitwerkte om tegemoet te komen aan de eisen van de Britse premier David Cameron. Die gaat een referendum organiseren over het Britse lidmaatschap van de Europese Unie, allicht in juni. Dat alles staat op de agenda van de Europese Raad. Tenminste, dat dachten we.

Het probleem voor de Europese leiders is dat de Europese Raad niet zomaar eender hoe en eender wat kan beslissen: elke beslissing moet een specifieke grond hebben in de Europese Verdragen, die ook bepalen volgens welke procedure elke beslissing genomen wordt.  Zoals Angela Merkel het Alexis Tsipras regelmatig heeft ingepeperd: de Europese Unie functioneert op basis van regels. Dat geldt ook voor de Europese Raad. Omdat dit over de voorwaarden van het Britse EU-lidmaatschap moeilijk ligt gaan de Europese leiders een truuk toepassen.

Kwalijke truuk

Wanneer het op 18 en 19 februari gaat over het Britse lidmaatschap vergaderen zij niet als Europese Raad, maar “als regeringsleiders en staatshoofden die vergaderen in de schoot van de Europese Raad”. Het is dan niet de Europese Raad die vergadert, maar een intergouvernementele conferentie van regeringsleiders en staatshoofden die gebruik maken van het feit dat zij samengekomen zijn voor de Europese Raad. Het gaat dan niet meer om een Europese instelling die gebonden is aan de Europese Verdragen. Plots wordt het een vergadering die buiten de sfeer van de Europese Unie valt.

Deze truuk steunt op artikel 31 van het Verdrag van Wenen van 1969 inzake het verdragenrecht. Dat artikel regelt hoe regeringen die een internationaal verdrag hebben afgesloten een akkoord kunnen sluiten over de interpretatie van dat verdrag. Het voordeel van dit artikel is dat het erg eenvoudig is: geen vormvereisten, geen notificatie, geen ratificatie. Zodra regeringen op de een of de andere manier een akkoord sluiten over de interpretatie van een verdrag, is dit bindend voor de betrokken regeringen. Wijzigingen zijn achteraf enkel nog mogelijk indien alle betrokken landen akkoord gaan. Groot-Brittannië kan dus elk terugdraaien van wat op 18 en 19 februari wordt afgesproken tegenhouden.

Het gaat om ingrijpende voorstellen: over migrerende werknemers binnen de EU, over de regulering van de financiële markten, over een Europa met twee snelheden,… Dat alles wordt beslist buiten elke reguliere Europese instantie om. Maandenlang werd in het geheim onderhandeld. Enkele weken nadat Tusk de voorstellen publiek maakte gaat een vergadering van regeringsleiders over dit alles onherroepelijke beslissingen nemen, die deel zullen uitmaken van de Europese rechtsorde.

Reeds tweemaal in het verleden pasten de Europese leiders deze truuk toe. Het Europees Hof van Justitie zag er geen graten in…

Ditmaal werd wel een voorwaarde ingelast: de beslissingen worden pas van kracht nadat het Verenigd Koninkrijk officieel heeft laten weten dat het lid blijft van de Europese Unie. Alles hangt dus af van het Britse referendum. De Britse kiezer beslist voor ons allemaal.

Democratie?

In een recente polemiek oefent het Duits groen Europarlementslid Sven Giegold kritiek uit op Varoufakis: volgens Giegold is de Europese Unie wel degelijk democratisch, al is die democratie voor verbetering vatbaar. Alle regeringen die de Europese Raad vormen zijn immers verkozen, en de Europese Commissie kan naar huis worden gestuurd door het Europees Parlement.

In die zin zou men kunnen zeggen dat de beslissingen die gaan genomen worden op 18 en 19 februari democratisch legitiem zijn: de regeringleiders vertegenwoordigen immers regeringen die steunen op verkozen parlementen…

Het is verontrustend hoe laag de democratische lat gelegd wordt in naam van het hogere belang van de Europese eenmaking. (fs)