door Helge Peukert
7 november 2019

Helge Peukert is professor economie aan de universiteit van Siegen (Duitsland). Hij is ook lid van de wetenschappelijke raad van Attac-Duitsland. Naar aanleiding van het ambtsbegin van Christine Lagarde als voorzitter van de Europese Centrale Bank (ECB) schreef hij haar en haar medewerkers een open brief. Ander Europa brengt er de Nederlandse vertaling van.

Beste Christine Lagarde, beste Eurocraten,

Het is goed dat jullie Europese Centrale Bank (ECB) bij het begin van de financiële crisis er mede voor zorgde dat het financieel wereldsysteem niet ineenstuikte, en dat er nu een vrouw aan de leiding komt.

Maar we vinden het niet goed dat de ECB tot een niet democratisch gelegitimeerde politieke hoofdspeler is uitgegroeid die plaatsvervangend voor het hervormingsschuwe politiek establishment ¹ aan politiek doet. Met alle respect voor uw grandezza, maar bij de benoeming voor deze belangrijke positie was er geen enkel maatschappelijk debat, want die benoeming had plaats achter gesloten deuren.

Deze stijl van werken kennen we al van de manier waarop von der Leyen op de voorzittersstoel van de Europese Commissie belandde. Het mag jullie dan ook niet verbazen dat bijvoorbeeld Fridays for Future ² of Extinction Rebellion ³en anderen zich niet meer door jullie vertegenwoordigd zien en stilaan echt ongehoorzaam worden. Bij jullie wannebe elitarisme past ook jullie duur protserig gebouw, met zijn isolement en ontoegankelijkheid van gebouw en medewerkers. Bij de Duitse Bundesbank was dat nog anders. Jullie willen onder elkaar blijven, dat komt jullie waarschijnlijk het best uit. We zullen nog wel zien, Christine, of uw belofte van transparantie meer was dan een zoveelste holle verklaring.

Ook al in de loop van de financiële crisis hebben wij tevergeefs gewacht op een zelfkritiek van de ECB. Hebben jullie de schuldenberg niet laten aangroeien zonder die vóór die krisis ook maar het minste halt toe te roepen?

Na de financiële crisis hadden wij dan verwacht dat er toch een minimum aan hervormingsideeën zouden aan bod komen, en dat jullie zich bijvoorbeeld kritisch zouden afvragen of de banken het privilege van de geldcreatie ⁴ zouden moeten behouden, aangezien de kredietzeepbellen die ze veroorzaken steeds vaker tot crisissen leiden. En het zou ook maar rechtvaardig en billijk geweest zijn dat de financiële wereld haar bijdrage had geleverd aan de opruimingskosten van de financiële crisis, bijvoorbeeld door een belasting op de financiële transacties ⁵, wat ook de derivatenhandel ⁶ had kunnen inperken. Maar jullie hebben jullie stem toegevoegd aan het koor van degenen die met afgezaagde argumenten daartegen waren. Jullie dachten ook in de verste verte niet aan de afbouw van de megabanken.

In de plaats daarvan gingen jullie mee met de fantasietjes over een bankenunie. Geloven jullie werkelijk over het weekend een internationale megabank te kunnen afwikkelen zonder beroep te doen op belastingsgeld? Moeten we echt geloven dat Basel III en zijn voorschrift van 3 tot 5% eigen vermogen ⁷ een nieuwe crash zal voorkomen? Aan het schaduwbankieren ⁸ doen jullie overigens niets. Beelden jullie zich werkelijk in dat men zinvolle stresstests ⁹ kan doorvoeren op de totaal ondoorzichtige balansen van de grootbanken met massale hoeveelheden derivaten en wegens belastingsvoordelen verspreid over tientallen landen?

Streng en consequent waren jullie eigenlijk maar tegenover de zuidelijke lidstaten wanneer jullie optraden met de Troika en jullie bezuinigingsprogramma’s, en toen jullie de geldkraan dichtdraaiden naar Griekenland. Terzelfder tijd waren jullie zeer grootmoedig wat de financiële sector betreft. Door een politiek van nul-rente komt deze sector heel goedkoop aan ECB-geld. Jullie kochten veel toxisch waardepapier op [Noot van de vertaler]Toxisch waardepapier: daarmee worden bv. riskante leningen bedoeld waar de kans van terugbetalen gering is. [/efn_note], en aan de hoofdschuldigen van de financiële crisis strooiden jullie liquiditeiten uit. Uw voorganger, Christine, beloofde bijna alle banken uit het moeras te zullen trekken, “whatever it takes”. U hebt aangegeven deze weg verder te willen volgen, volledig naar het motto dat de centrale bank “de bank der banken” is.

De ECB is de belangrijkste opkoper van staatsleningen geworden en ook van een aantal private leningen van grote bedrijven, die hun koers daardoor zagen stijgen en de balans van kredietinstellingen begunstigde. Of ze konden hun waardepapieren tegen een goede prijs aan de ECB als plaatsvervangende verzekeraar verder verkopen. Zo ontstond een monetaire centraal geleide economie met volledig vertekende prijzen. Dat opkoopprogramma zou ook na uw ambtsaantreden verdergezet worden. Tussen haakjes, jullie hebben er ook voor gezorgd dat men niet meer zonder risico’s kan sparen. Wie geld opzijzet en niet wil speculeren, verliest ieder jaar een deel. Daartegenover stijgt het vermogen, de aandelen, vastgoedwaarde etcetera van wie reeds veel bezit, dank zij jullie geldstroompolitiek.

Als het echt de bedoeling is om geld te verspreiden onder de bevolking om de vraag te doen stijgen, geef dan toch iedere burger een paar duizend euro ‘helikoptergeld’, want jullie kunnen en mogen dat. Dat zou voor één keer geen herverdeling naar boven zijn. Maar ja, jullie vormen nu eenmaal een belangengemeenschap met de (grote) banken en het politiek establishment, dat waren we bijna vergeten.

In samenwerking met de eurolanden, die door de hogere waardering van hun staatsleningen minder intrest moeten betalen, hebben jullie het voor mekaar gebracht dat de laatste tien jaar geen noemenswaardige hervormingen plaatsvonden. De staten kunnen zich verder in de schulden steken tegen lage kosten, dankzij jullie aankooppolitiek. Daardoor verhinderen jullie structuurhervormingen in de landen van de eurozone. Zonder probleem zouden deze schuldenvrij kunnen zijn als er een minimale belasting op ondernemingen, erfenissen en vermogens ingevoerd werd, en belastingsparadijzen opgerold werden. Maar bij het woord ‘hervormingen’denkt het politiek bedrijf slechts aan afbouw in de sociale sector en meer belastingen voor de 99%.

Jullie denken er liever over na hoe bij een volgende crisis het fragiele kaartenhuis kan gered worden. Wij weten dat jullie -en samen met jullie een hele reeks Inside Job economen ¹⁰– dan graag negatieve rentetarieven zouden invoeren, zodat men zonder enige democratische legitimatie ons spaargeld kan inpikken. Men moet dan alleen nog maar het baar geld afschaffen, zodat we noodzakelijkerwijze op het financieel systeem aangewezen zijn en het laatste beetje gegevensbescherming verloren zijn door het wegvallen van de anonimiteit van het contant geld. We weten dat bij het IMF, waar u, Christine, als voorzitter vandaan komt en waarvan de topposities niet zonder toestemming van de USA ingenomen kunnen worden, dat bij het IMF dus plannen klaarliggen hoe men het baar geld kan afschaffen. Ook bij de ECB liggen dergelijke plannen klaar.

Wat we u echter het meest kwalijk nemen is uw totaal gebrek aan kennis over de zich voor onze ogen afspelende ‘ecocalyps’. U mengt zich, met het oog op uw mandaat, in talloze zaken, maar de belangrijkste vraag van deze tijd, het overleven van de menselijke beschaving en de biosfeer, staat niet op uw agenda. In plaats van over surrealistische bankenstresstesten zouden jullie zich in de eerste plaats een idee moeten vormen over de stress die de van jullie afhankelijke groeieconomie op het milieu uitoefent. Als machtige instantie, die over allerlei mogelijkheden beschikt via het geldbeheer, zouden jullie ook eens moeten nadenken over een ecologisch duurzame kredietverlening. Wat we nodig hebben is een intelligente ecologische kredietverlening om een halt toe te roepen aan verdere milieuafbraak, en de ombouw, of eerder de afbouw, van ons huidig economisch systeem zo snel mogelijk te bewerkstelligen. Een gematigde vorm van kredietcontrole hebben we zelfs al gekend in de tijd van het rentebeleid in West Duitsland. Als de ECB bij haar herfinancieringsoperaties en aankopen consequent de klimaatrisico’s zou incalculeren, zou ze een aanzienlijke invloed kunnen uitoefenen voor een groene toekomst. Het gaat niet over de neutraliteit of niet-neutraliteit van de ECB-politiek, maar over de vraag: moet de ECB ten dienste staan van de grote spelers van het financiewezen, of van het overleven van de biosfeer?

Aanvankelijk zou de noodzakelijke inkrimping tot massale werkloosheid kunnen leiden. Daarom zou een ecologisch gerichte ECB geen geld voor de redding van de financiële machten op tafel moeten leggen, maar voor de creatie van sociaal-ecologische arbeidsplaatsen.

Beste Christine, u beloofde een dubbele klimaatverbetering: transparantie en het ecologisch belang. Het is daarop dat we u zullen beoordelen, wel wetend dat er een systeemwissel nodig is in de richting van een post-groei-economie, iets wat met de nodige radicaliteit niet te verwachten is van een instelling die zich tot nog toe hoofdzakelijk als een verdeler van liquiditeiten en laatste reddingsboei voor de financiële sector heeft opgesteld. Als u toch voor een groene ECB zou kiezen, zou u als Supergirl de geschiedenis kunnen ingaan.

Bonne chance!

Helge

1. Ook verderop in de tekst zal blijken dat de auteur de term ‘hervormingen’ ironisch hanteert. Neoliberale leiders hebben de mond vol van ‘hervormingen’ van de arbeidsmarkt, van de pensioenstelsels en werkloosheidsvergoedingen. Voor hervormingen van het neoliberaal beleid zelf, van de regels voor banken en bedrijven, zijn ze eerder schuw. [Noot van de vertaler]
2. De internationale jongerenbeweging die opkomt voor een echt klimaatbeleid, bekend door de scholierenstaking en woordvoerders alsz Greta Thunberg.[Noot van de vertaler]
3. Internationale beweging die door burgerlijke ongehoorzaamheid de eis voor een doorgedreven klimaatbeleid kracht bijzet; zoniet, aldus de beweging, dreigt het uitsterven van talloze levende soorten.[Noot van de vertaler]
4. Wanneer banken een lening toestaan, creëren ze geld door een positief saldo op een rekening in te schrijven. Daar staat slechts een klein bedrag eigen middelen tegenover. [Noot van de vertaler]
5. Ook bekend als ‘Tobintaks’. [Noot van de vertaler]
6. ‘Derivaten’ of afgeleide bankproducten zijn financiële producten afgeleid van andere financiële producten. Zo is een future een contract waardoor men op een datum in de toekomst een aandeel of andere waardetitel zal kunnen – of in andere gevallen moeten – kopen aan een vastgelegde prijs. Dit contract kan zelf verhandeld worden zoals een aandeel of obligatie. [Noot van de vertaler]
7. Basel III, het derde Baselakkoord, is een reeks internationale afspraken, gemaakt binnen het Basel Committee on Banking Supervision, over de reglementering van banken. Het gaat over kapitaal- en liquiditeitsvereisten, de wijze van ‘stresstesten’, enzovoort. Het eerste Baselakkoord Basel I kwam er in de jaren ’70, Basel II was nog in de implementatiefase toen de financiële crisis in 2008 uitbrak. Basel III zou moeten een antwoord bieden op de lessen van deze crisis… [Noot van de vertaler]
8. Bij ‘schaduwbankieren’ verschijnen financiële operaties niet op de balans van een bank, en kunnen ze niet door een centrale bank of regulerende overheid gecontroleerd worden. Toch is deze handelwijze niet illegaal. De bank richt hiertoe een ‘financieel vehikel’ op dat zelf geen deposito’s ontvangt, en daardoor niet aan de bankregels onderworpen is.  [Noot van de vertaler]
9. Stresstest van een bank: theoretische berekening van wat zou gebeuren als bv. de beurswaarden met een bepaald percentage dalen, als de olieprijs stijgt, de conjunctuur verandert, enzovoort. Het resultaat hangt natuurlijk sterk af van het wiskundig model dat men hanteert.[Noot van de vertaler]
10. Inside Job is de titel van een met een Oscar bekroonde documentaire (2010) over de financiële crisis die uitbrak in 2007-2009. [Noot van de vertaler]