door Frank Slegers, 22 december 2016

Het komend jaar wordt erg belangrijk voor de Europese Unie, met naast Nederland en allicht Italië verkiezingen in Frankrijk en Duitsland. Frankrijk en Duitsland vormen traditioneel de motor van de EU, al doet Duitsland het de laatste tijd liever alleen, wanneer het echt belangrijk wordt.
In die verkiezingen kan de crisis van de EU gevaarlijk dicht bij het explosiepunt komen: de neoliberale aanpak van de Europese eenmaking – eenmaking met de markt als motor en ‘open grenzen’ als motto – dreigt te botsen op hoge electorale scores voor nationale terugplooi en nieuwe muren.
Het Europa van de grote kapitalen is in crisis, de Europese elites zijn verdeeld onder de druk van de rechts nationalistische backlash. Wisseloplossingen dienen zich reeds aan: meer macht terugkoppelen naar de lidstaten, Duitsland als primus inter pares om de marsrichting aan te geven, een nieuwe hiërarchie met kernlanden en perifere zones.

En links?

Links lijkt niet echt een rol te spelen in deze crisis. Het volstaat blijkbaar niet te wijzen op de sociale wortels van de crisis, en een sociaal programma voor te stellen (dat bovendien niet geloofwaardig is wanneer de mensen voelen dat regeringsdeelname het ware doel is).
De crisis die de EU op haar grondvesten doet beven wordt nu eenmaal gedomineerd door discussies over vluchtelingen, terrorisme, migranten, racisme en vreemdelingenhaat. Links kan alleen bepalend zijn in die crisis als het ook rond deze kwesties in het maatschappelijk debat het voortouw neemt.

Lodewijk Asscher

Dat heeft in Nederland Lodewijk Asscher goed begrepen, alleen vult hij het niet bepaald links in. De lijsttrekker van de PvdA profileert zich sterk in de strijd ’tegen sociale dumping’ door arbeidsmigratie uit Oost-Europa.

Hij ‘vergeet’ daarbij dat de invloed van Poolse arbeidsmigranten op de sociale verhoudingen peanuts is vergeleken met de ravages door de explosie aan ZZP-ers en flexwerkers. ZZP-ers zijn ‘zelfstandigen zonder personeel’ die in realiteit dikwijls als zelfstandigen vermomde werknemers zijn. Er zijn er in Nederland al meer dan een miljoen. Maar daar heeft Asscher het niet echt over. De Polen zijn een dankbaarder doelwit.

Sahra Wagenknecht

Ook Sahra Wagenknecht heeft goed begrepen dat links niet om het debat over vluchtelingen en migranten heen kan. Sahra Wagenknecht is het boegbeeld van de linkerzijde van Die Linke (die dus ook een rechterzijde heeft…). Zij is co-voorzitter van de fractie van Die Linke in het Duits parlement, en een populaire verschijning in de media.

Het afgelopen jaar deed zij enkele omstreden uitspraken over de vluchtelingen in Duitsland, die haar in grote delen van de Duitse linkerzijde niet in dank werden afgenomen. In de zondagseditie van de rechtse krant Die Welt kreeg zij op 18 december nog eens de kans haar standpunten uit de doeken te doen. Het interview staat ook op haar website.

Het is een merkwaardig interview.

Angsten niet negeren

Een leitmotiv van Wagenknecht is dat je de frustraties en angsten van vele mensen tegenover de grote instroom van vluchtelingen niet mag negeren: “Velen die als links worden beschouwd hebben de stemming en de angst van grote delen van de bevolking lichtzinnig genegeerd. Dat heeft het een partij als de AfD, waarvan het programma dicht staat bij de werkgeversvleugel van de CDU, mogelijk gemaakt mensen aan te spreken met een klein inkomen of die gevaar lopen van de sociale ladder naar beneden te tuimelen. (…) En dan zien zij Merkels volkomen ongeplande vluchtelingenbeleid.”

De AfD is de Alternative für Deutschland, een rechtse eurosceptische partij die hoog scoort in de peilingen. Telkens opnieuw koppelt Wagenknecht de opkomst van de AfD aan de sociale balans van Merkel en van de rood-groene coalitie die Merkel voorafging. Zo zegt ze: “In een land met sociale zekerheid hadden de mensen allicht anders op de vluchtelingencrisis gereageerd”.

Wagenknecht maakt een interessante koppeling met het regeringsbeleid: besparingen en privatiseringen hebben er toe geleid dat de overheid zich uit hele maatschappelijke sferen heeft teruggetrokken, zoals kinderopvang, buitenschoolse ondersteuning, vormen van gezondheidszorg,… Die gaten worden dan opgevuld door islamitische sociale organisaties, gestuurd vanuit bijvoorbeeld het Turkije van Erdogan. Zo ontstaan parallele werelden, wat onbegrip en onbehagen in de hand werkt.

Maar toch…

Wagenknecht is messcherp wanneer het er op aan komt de balans te maken van het beleid van Angela Merkel, maar wat betreft alternatieven blijven we op onze honger zitten.
Zij blijft bij haar aan de linkerzijde controversieel standpunt dat er grenzen zijn aan de capaciteit van een land om vluchtelingen op te vangen. Op zichzelf is dit onbetwistbaar. Het doet echter denken aan de dooddoener dat we niet “alle ellende van de wereld” kunnen binnenhalen. Dat is niet de vraag. De vraag is of we de capaciteit hebben de vluchtelingen zoals die hier en nu aan onze poorten staan op te vangen. Daar komt in het interview niet echt een antwoord op.

Zij herhaalt ook een andere dooddoener: “Al wie in Duitsland leeft moet zich aan dezelfde regels houden”, zonder te preciseren over welke regels het dan precies gaat, en dat ook de strafmaat dezelfde moet zijn.

Wagenknecht pleit vooral voor een ander buitenlands beleid, om zo de vluchtelingencrisis aan de wortel aan te pakken. Akkoord, maar wat doen we ondertussen met de mensen die nu op de vlucht zijn? Licht genant wordt het wanneer Wagenknecht onderstreept dat de mensen in de kampen in de regio er erger aan toe zijn dan de vluchtelingen die tot bij ons raken. Het beschikbare geld (Duitsland gaf vorig jaar 25 miljard euro uit aan de opvang en integratie van vluchtelingen) zou dus beter naar de echte sukkelaars gaan. Wie tot hier raakte had blijkbaar nog voldoende middelen om de smokkelaars te betalen, zo suggereert ze. En we moeten niet proberen de gevluchte dokters en academici hier op te vangen omdat die interessant zijn voor onze economie, terwijl we de echte sukkelaars daar in de kampen laten leven in mensonterende omstandigheden.

Wagenknecht onderstreept dat jarenlang tegen de mensen gezegd is dat er geen geld is voor sociale doelstellingen, zodat mensen onderaan de sociale ladder niet begrijpen hoe nu zo snel zo veel geld kan worden vrijgemaakt voor de vluchtelingen: omdat zij al altijd opdraaien voor het kostenplaatje vrezen deze mensen dat de rekening uiteindelijk ook nu weer bij hen zal terecht komen. Weer beschrijft Wagenknecht goed wat leeft bij veel mensen, maar niet hoe links hier mee moet omgaan. Want deze gevoelens erkennen is één ding, ze vertolken zonder eigen politieke inbreng een ander.

Kortom, het verhaal van Wagenknecht is niet bepaald een verhaal dat ertoe aanzet mensen op de vlucht voor oorlog en ellende met open armen te ontvangen, en haar bewering dat zij “natuurlijk” het recht op asiel niet in vraag stelt klinkt dan wat hol. Wanneer haar gevraagd wordt of ze nog achter het “open grenzen voor allen” uit het programma van Die Linke staat zegt zij dat dit een perspectief is, voor wanneer de wereld eerlijker in elkaar steekt. Voor de goede verstaander: zolang er overal ellende is houden we de deur op slot.  Nu is ‘open grenzen’ misschien wat te eenvoudig, maar zoals ze elders in het interview over de AfD opmerkt hou je de mensen ook niet tegen met nieuwe muren.