Alexis Tsipras en het hobbelige pad van Syriza

door David Dessers (Socialisme 21), 23 september 2015

Syriza heeft dus de verkiezingen van zondag 20 september in Griekenland gewonnen. Meer nog, de partij evenaart bijna de score van januari en blijft afgetekend de grootste. De opkomst was weliswaar laag, 55 procent van de kiezers daagde op, tegen 65 procent in januari. Het geeft aan dat vele Grieken hebben afgehaakt en vooral bezig zijn met overleven. Aan Tsipras nu de moeilijke opdracht om aan de slag te gaan met het wat ambigue mandaat dat hij kreeg van de bevolking: enerzijds blijkt uit deze verkiezing nogmaals dat de meerderheid van de Grieken niet wil weten van een grexit, maar tegelijkertijd wel andere voorwaarden wil voor dat lidmaatschap van de EU en de eurozone. Een moeilijke spreidstand.

Hoe hard Tsipras eerder door een deel van de (radicale) linkerzijde op een voetstuk werd geplaatst, zo hard lijkt hij nu te hebben afgedaan voor diezefde groep. De man heeft zich laten ringeloren door de Europese elite, is capituleerde en is nu de uitvoerder geworden van de wensen van de eurogroep en het grote geld. De tijd was nu gekomen voor de linkse afscheuring ‘Volkse eenheid’ om de hoop te doen herleven en een toekomst waar te maken buiten de eurozone. Bovendien maakte het eigenlijk niet veel meer uit of Syriza dan wel Nea Dimokratia de verkiezingen zou winnen: het beleid wordt toch in Brussel beslist en zal neerkomen op privatiseringen en besparingen, zo lees je her en der.

Laat ons heel duidelijk zijn: de deal die Syriza uiteindelijk door de strot kreeg geramd, is inderdaad een deal op maat van de eurogroep en de Europese banken en ligt in de lijn van wat PASOK en Nea Dimokratia eerder aan de Grieken trachtten te verkopen. En toch. En toch maakt het om tal van redenen een groot verschil dat Syriza in het zadel kan blijven en de fakkel niet hoeft door te geven aan Nea Dimokratia. Alleen al de reactie van Federaal minister van Financiën Johan Van Overtveldt op de verkiezingsuitslag sprak boekdelen: de man is “ontgoocheld” en kijkt duidelijk op tegen de verdere ‘samenwerking’ met Tsipras en co. Het mag dan ook duidelijk zijn dat het doel van de opgelegde deal met Griekenland niet enkel was om het bikkelharde besparingsbeleid verder te zetten maar ook om Syriza en Tsipras in diskrediet te brengen in de hoop dat de partij wel vanzelf van het politieke toneel zou verdwijnen. Niet dus.

Hobbelig parcours

Syriza blijft immers, deal of niet, een radicaal linkse partij die in Griekenland de leidende kracht is kunnen worden. Herhaal dat scenario in een aantal andere Europese landen en de hele neoliberale constructie van de EU komt in een crisis terecht. In die zin diende de volharding waarmee Syriza te lijf werd gegaan, ook als waarschuwing voor bijvoorbeeld Spanje, waar het nieuwe links inmiddels steden als Barcelona en Madrid wist binnen te halen en PODEMOS klaar staat voor een electorale krachtmeting later op het jaar. En het bleek nog te werken ook. Toen Tsipras na een half jaar bikkelhard onderhandelen, uiteindelijk geen andere optie meer zag dan te buigen voor de eisen van de Troika, voelde PODEMOS dat ook meteen in de peilingen. Met de harde aanpak van Syriza wilde de Europese elite het licht op rood zetten voor radicaal linkse partijen in heel Europa. Dat heeft vooralsnog niet gewerkt. Syriza staat er nog steeds vandaag. En dat is een streep door de rekening van de instellingen en biedt hoop aan Europees links. Bij een nederlaag was dat helemaal anders geweest.

Je kunt uiteraard ook stellen dat een Syriza met geknipte vleugels en een beleid dat in strijd is met het eigen programma, niet meer dezelfde rol vervult als voorheen. Dat klopt ook in zekere mate. Er zijn echter vandaag uiteenlopende redenen waarom mensen toch op Syriza hebben gestemd. Zo blijkt dat heel wat jonge kiezers voor Syriza kozen omwille van de vluchtelingencrisis. Met Nea Dimokratia aanhet roer vreesden ze terecht voor een soort afstotingsbeleid zoals dat van de Hongaarse prmier Viktor Orban… Maar laten we toch ook even terugblikken. Syriza heeft sinds de verkiezingsoverwinning van januari een zeer, zeer hobbelig parcours moeten rijden. De partij heeft maandenlang hard geknokt voor een schuldverlichting, voor marge voor een ander, socialer beleid, tegen de privatiseringsmachine etc. Tspiras heeft de voorstellen van de schuldeisers steevast afgeschilderd als een vernedering en heeft het opgenomen voor de waardigheid van die Griekse bevolking. Om de redenen die we al beschreven, heeft de eurogroep echter geen milimeter marge prijs gegeven. Je kunt je afvragen of het referendum van 5 juli tactisch gezien wel een goede zet was. Het heeft de zaken er in ieder geval niet makkelijker op gemaakt. Feit is dat de Griekse regering daarna in een situatie is terecht gekomen, waarbij het scenario van een grexit op tafel lag en het allicht buigen was of barsten…

Grexit in de koelkast

Het scenario van een grexit hoeft absoluut geen taboe te zijn. Maar er waren ook begrijpelijke redenen voor Tspiras om niet voor die optie te gaan. Ten eerste bleek telkens opnieuw dat een meerderheid van de Grieken een grexit niet zag zitten. Natuurlijk is het wél relevant voor een leidende regeringspartij om te weten of er al dan niet een draagvlak bestaat bij de bevolking voor een ingrijpende stap als een grexit. Ten tweede blijft dat grexit-scenario een avontuur waarvan je het einde niet kent. Je staakt als land de terugbetaling van de schulden en je voert opnieuw je eigen munt in. Maar wat gebeurt er dan? Mogelijk – mogelijk dus – kom je in een volstrekt isolement terecht, krijg je het bijzonder moeilijk om nieuwe kredieten te vinden en krijgt het land voor lange tijd een derde wereldstatus, met alle gevolgen vandien. En voor je het weet eindig je met een militaire coup of met een overwinning van Gouden Dagenraad. Het hoeft niet zo te eindigen, maar het blijft een gok.

Anderzijds weten we ook wel: ook met dit pakket aan maatregelen is de derde wereld niet veraf. Terwijl Tspiras tijdens de verkiezingscampagne stelde dat hij marges ziet om de laagste inkomens te beschermen, om een schuldherschikking af te dwingen en om de Griekse oligarchie aan te pakken, blijkt iemand als Yanis Varoufakis, de ex-minister van Financiën van premier Tsipras daar zeer sceptisch tegenover te staan. Hij hecht weinig geloof aan die beloftes. De troika vraagt beenharde soberheid en veel marges om de laagste inkomens te beschermen ziet hij niet. Een schuldherschikking zit er wel aan te komen, maar zal de toestand niet fundamenteel wijzigen, meent Varoufakis nog. En hij vraagt zich ook af hoe je de oligarchie kan aanpakken, als je weet dat de Troika en de oligarchie de beste maatjes zijn. De overwinning van Tsipras wordt meteen omgebogen doordat hij een programma moet uitvoeren dat erop gericht is om te falen, zo beluit de vroegere minister.

Toch kunnen we er ook vanuit gaan dat Tspiras fundamenteel niet van mening is veranderd. Hij heeft maandenlang geknokt en uiteindelijk werd zijn arm omgewrongen. Dat is ook het grote verschil met zijn voorgangers: Tsipras en Syriza hebben wel strijd geleverd en hebben het gevecht, dat niet te winnen viel, uiteindelijk ook verloren. Maar daarmee is de geschiedenis niet ten einde. Zo kunnen we hopen dat wanneer de zaken onhoudbaar worden, Syriza één en ander opnieuw in vraag zal stellen aan de Europese onderhandelingstafel, gesteund door het Griekse volk. Het enige wat echter de zaken fundamenteel kan doen wijzigen, is het mee aan de macht komen van andere consequent linkse, EU-kritische partijen in andere Europese landen, PODEMOS op de eerste plaats. Wanneer Spanje evenzeer een botsing met de Europese instellingen tegemoet gaat, zal men er zich minder makkelijk vanaf kunnen maken. Wanneer een blok landen uiteindelijk een ander oriëntatie van de EU vraagt en het besparings- en privatiseringsbeleid afwijst, zal dit de hele Europese constructie in een crisis doen terecht komen. En dan is de vraag of die Europese constructie wel of niet wendbaar genoeg is om ruimte te maken voor een andere oriëntatie. Maar zeker is dat er dan niet over een grexit maar over het voortbestaan van de euro zelf zal gesproken worden. Slechts in die krachtsverhoudingen kan er een ander Europa komen. We konden echt niet verwachten dat Syriza die klus in haar eentje zou klaren. Maar de Griekse partij blijft wel een belangrijk puzzelstuk om dat scenario mee mogelijk te maken. En ook om die reden is het belangrijk dat Griekenland zich niet helemaal heeft losgescheurd uit de Europese dynamiek.

Onder de radar

De scheurlijst van ‘Volkse eenheid’ haalde uiteindelijk met minder dan drie procent van de stemmen de kiesdrempel niet. De stalinistische KKE bleef steken op 5,5 procent van de stemmen en behoudt de 15 zetels. Het revolutionair-linkse Antarsya behaalde 0,85 procent en zit zelfs volledig onder de radar. Vooral het voorbeeld van ‘Volkse eenheid’ toont aan dat een deel van de linkerzijde te vaak onderschat hoe ingewikkeld het wel is om een partij in de steigers te zetten en voldoende wortels in de maatschappij te bieden. Het valt alvast te hopen dat er nog voldoende radicale linkerzijde binnen Syriza overblijft om de koers van de partij kritisch te volgen en de druk langs links op te drijven. Uiteindelijk zal de komende maanden en jaren moeten blijken waar Syriza en Tsipras Griekenland zullen brengen. Het pad zal er niet minder hobbelig op worden. Wij hebben voor Tsipras echter nooit een standbeeld opgericht, vandaag voelen we dus ook niet de nood om dat standbeeld te slopen.