5 februari 2021
Vandaag verschijnt in verschillende Europese kranten (onder andere Le Monde, La Libre Belgique, LāAvvenire, Der Freitag) een standpunt van economen, academici, politici en verantwoordelijken uit sociale bewegingen waarin ze voorstellen dat staatsschulden die op de balans staan van de Europese Centrale Bank (ECB) worden kwijtgescholden. In ruil zouden de betrokken lidstaten zich ertoe verbinden hetzelfde bedrag te investeren in de ecologische transitie en het herstel na de coronacrisis. Onder de tientallen ondertekenaars vinden Ā we zowel de marxistische econoom Costas Lapavitsas als de gewezen sociaaldemocratische eurocommissaris Andor Laszlo, en naast Eric Toussaint (CADTM) ook Thomas Piketty en Belgisch PS-kopstuk Paul Magnette.. Een voorstel dat als eerste voordeel heeft dat het debat over wat geld eigenlijk is erdoor wordt aangewakkerd, en dat de mystificatie ervan wordt in vraag gesteld. Ander Europa vertaalde de oproep, die u hieronder kunt lezen.
Kwijtschelding van de overheidsschuld in handen van de Europese Centrale Bank
om ons lot weer in eigen handen te nemen
Het debat over de kwijtschelding van de schulden in handen van de Europese Centrale Bank (ECB) heeft veel stof doen opwaaien in Frankrijk, maar ook in Italiƫ, Luxemburg en Belgiƫ, in de wandelgangen van de Europese instellingen, onder vertegenwoordigers van de ECB zelf en de verschillende ministeries van Financiƫn van de eurozone.
Dit debat is gezond en nuttig. Voor het eerst sinds lange tijd worden monetaire kwesties in het openbaar besproken. Geld houdt even op een aangelegenheid te zijn die onttrokken wordt aan collectieve beraadslaging en toevertrouwd wordt aan een centrale bank die onafhankelijk is van de politieke machten maar afhankelijk van de financiƫle markten. De burgers ontdekken, soms tot hun ontsteltenis, dat bijna 25% van de Europese overheidsschuld nu in handen is van hun centrale bank. Wij zijn 25% van onze schuld aan onszelf verschuldigd en als wij die terugbetalen, zullen wij het geld elders moeten vinden, ofwel door opnieuw te lenen om de schuld door te rollen in plaats van te lenen om te investeren, ofwel door de belastingen te verhogen of de uitgaven te verminderen.
Het kan echter ook anders. Als economen, verantwoordelijken en geƫngageerde burgers van verschillende landen vinden wij het onze plicht erop te wijzen dat de ECB de Europese staten vandaag de middelen zou kunnen verschaffen voor hun ecologische wederopbouw, maar ook om de sociale, economische en culturele schade te herstellen die is veroorzaakt door de verschrikkelijke gezondheidscrisis die wij doormaken.
Niet dat de staten niet zijn opgetreden, er zijn wel degelijk beschermende maatregelen genomen, maar die zijn nog steeds zeer ontoereikend. Het Europese herstelplan, dat uitgaat van een budget van nauwelijks 300 miljard euro aan subsidies over drie jaar, staat ver af van de 2000 miljard euro waarom het Europees Parlement had gevraagd. Moeten we eraan herinneren dat de Europese Rekenkamer in 2018, vĆ³Ć³r de gezondheidscrisis, al aangaf dat er minimaal 300 Ć 400 miljard euro per jaar extra moet worden geĆÆnvesteerd om de ecologische transitie in Europa te financieren? We zijn er nog lang niet, zeker niet met de gezondheidscrisis.
Nee, wij beschouwen de kwijtschelding van overheidsschulden niet als een doodnormale gebeurtenis, ook niet als deze door de ECB worden aangehouden. We weten dat schuldkwijtscheldingen stichtingsmomenten zijn. Dit was het geval op de Conferentie van Londen in 1953, toen Duitsland kon genieten van de kwijtschelding van twee derde van zijn staatsschuld, waardoor het land weer op de weg naar welvaart kon komen en zijn toekomst in Europa kon verankeren. Maar maakt Europa vandaag niet een crisis van uitzonderlijke proporties door die om even uitzonderlijke maatregelen vraagt?
Overigens hebben we het geluk dat de ECB als crediteur niet bang hoeft te zijn om zijn geld te verliezen. Ons voorstel is dan ook eenvoudig: laten we een contract sluiten tussen de Europese staten en de ECB. Deze laatste verbindt zich ertoe de overheidsschulden die zij in handen heeft af te schrijven (of om te zetten in renteloze eeuwigdurende leningen), terwijl de staten zich ertoe verbinden dezelfde bedragen te investeren in ecologische en sociale wederopbouw. Deze bedragen belopen nu bijna 2.500 miljard euro voor geheel Europa. Dat is genoeg om aan de verwachtingen van het Europees Parlement te voldoen en vooral om het algemeen belang veilig te stellen.
De ECB kan zich dit zeker veroorloven. Zoals een zeer groot aantal economen erkent, zelfs onder degenen die zich tegen deze oplossing verzetten, kan een centrale bank zonder problemen met negatief kapitaal werken. Zij kan zelfs geld scheppen om deze verliezen te compenseren, zoals bepaald in Protocol nr. 4 bij het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie. Ten tweede is annulering, in tegenstelling tot wat sommige beleidsverantwoordelijken beweren, met name de ECB, juridisch niet uitdrukkelijk verboden door de Europese Verdragen. Enerzijds kunnen alle financiĆ«le instellingen ter wereld afzien van vorderingen, en de ECB is daarbij geen uitzondering. Anderzijds komt het woord āafschrijvingā noch in het Verdrag, noch in het Protocol betreffende het Europees Stelsel van Centrale Banken (ESCB) voor. Misschien zou het in strijd zijn met de geest van het Verdrag, maar was dat ook niet het geval voor de kwantitatieve versoepeling (QE) die Mario Draghi doorvoerde? In deze aangelegenheid komt het alleen op politieke wil aan; er zijn voorbeelden genoeg in de geschiedenis dat juridische problemen door politieke akkoorden kunnen te boven gekomen worden.
Laten we tot slot een misverstand uit de weg ruimen: het is duidelijk dat de kwijtschelding van de door de ECB aangehouden overheidsschuld, zelfs indien daaraan de voorwaarde van herinvestering is verbonden, niet het alfa en omega van een economisch beleid kan zijn. Vooreerst zou de ECB alleen ingrijpen om begrotingsruimte vrij te maken voor de lidstaten en zou zij uiteraard niet zelf investeren. Sommigen denken dat de lage of negatieve rentevoeten in Europa voldoende zijn om de staten aan te zetten om te lenen en daarmee te investeren. Dit blijkt niet uit de gestage daling van het gemiddelde niveau van de overheidsschuld in de Europese Unie tussen 2015, toen de negatieve rentetarieven verschenen, en het begin van de gezondheidscrisis. Vele staten hebben hun schuld afgebouwd in plaats van te lenen om te investeren, ondanks de negatieve rentevoeten. Er is geen reden waarom dit zou veranderen. Het tussen de staten en de ECB gesloten pact daarentegen zou deze strategie van ontlopen van de verantwoordelijkheid verhinderen. Natuurlijk is dat niet voldoende en moeten er nog andere maatregelen genomen worden, zoals een hervorming van de criteria voor schulden en tekorten, ecologisch en solidair protectionisme, belastinghervormingen om de ongelijkheid te verminderen en het gedrag te veranderen, een impuls voor de investeringsbanken en een hervorming van de regels inzake staatssteun. Ook moet een nieuwe wijze van Europese beslissingen worden ingevoerd, met name door de overgang naar stemming bij gekwalificeerde meerderheid in belastingzaken.
Europa kan het zich niet langer veroorloven zich stelselmatig door zijn eigen regels te laten tegenhouden. Andere landen in de wereld maken maximaal gebruik van hun monetair beleid, ter ondersteuning van het begrotingsbeleid, zoals China, Japan of de Verenigde Staten. De Bank of Japan gaat zelfs zo ver dat zij haar macht van geldschepping gebruikt om rechtstreeks aandelen op de markt te kopen via beursgenoteerde indexfondsen (ETF’s), waarmee zij de grootste belegger van het land is geworden. We moeten ook overwegen de macht van de ECB om geld te scheppen te gebruiken voor de financiering van ecologische en sociale wederopbouw onder democratische controle. De kwijtschelding van de overheidsschulden van Europa, in ruil voor investeringen van de staten, zou een eerste krachtig signaal zijn dat Europa zijn lot weer in eigen handen neemt.
Ondertekenaars: https://annulation-dette-publique-bce.com
Toegevoegd op 8 februari 2021: In Le Journal du Dimanche van 7 februari spreekt ECB-voorzitster Christine Lagarde zich categoriek uit tegen kwijtschelding van schulden door de ECB, aldus Le Monde. Ze beroept zich daarbij alleen op het formalistisch argument dat het ’tegen de verdragen’ zou zijn. Snerend naar de initiatiefnemers van de oproep zegt ze dat ze beter hun energie zouden steken in het debat hoe de aangegane schulden best zouden gebruikt worden.
Ik heb toch wat vragen bij deze oproep.
Als ik het goed begrijp gaat het om het volgende. De Europese Centrale Bank (ECB) koopt op de secundaire markten grote hoeveelheden overheidsobligaties op, uitgegeven door de overheden van de lidstaten. De overheden van de lidstaten lenen door de uitgifte van obligaties geld op de financiƫle markten. Obligaties zijn vastrentende schuldpapieren opgenomen door financiƫle instellingen. Vervolgens koopt de ECB deze schuldpapieren dus op, als onderdeel van haar anti-crisisbeleid. Zo wordt het voor de lidstaten makkelijker om leningen te plaatsen, ook voor lidstaten waarvan de kredietwaardigheid onder druk staat, en wordt de rente op deze leningen laag gehouden, want de financiƫle instellingen weten dat zij de overheidsobligaties kunnen doorverkopen aan de ECB.
Het zou eenvoudiger zijn als de ECB deze obligaties rechtstreeks opkocht bij de overheden van de lidstaten, maar dat mag niet volgens de Europese Verdragen. Vandaar deze omweg, die eigenlijk op het zelfde neerkomt. Als de politieke weg er is, vindt men in Europa altijd een juridische sluipweg.
Wat gebeurt er nu wanneer de ECB deze schulden kwijtscheldt? Dan heeft zij ā in figuurlijke zin, want in feite gaat alles digitaal, via de boekhouding van de ECB, de centrale banken en de banken in de lidstaten ā geld van de drukpersen laten rollen en dit cadeau gedaan aan de overheden van de lidstaten.
Is het dan zo eenvoudig om de grenzen van de overheidsfinanciƫn open te breken? Gewoon geld bijdrukken en uitdelen?
Volgens een hoop moderne economen wel. Zij wijzen erop dat er geen risico is op geldontwaarding, inflatie dus, en dat het eerder deflatie is die dreigt.
Maar klopt dit wel? Sinds de financiĆ«le crisis van 2007/2008 werd inderdaad veel geld ābijgedruktā en in de economie gepompt, zonder dat dit tot noemenswaardige inflatie geleid heeft, tenminste als men naar de consumptieprijzen kijkt. Maar er is wel zoiets als āasset inflationā: het geld verdween in de financiĆ«le sector, en leidt daar tot enorme prijsstijgingen op de aandelenbeurzen, de immobiliĆ«nmarkten, de goudmarkt, van de bitcoin, en noem maar op: enorme financiĆ«le zeepbellen, economische tijdbommen waarvan de vraag alleen is wanneer ze afgaan. Dus zo onschuldig is het draaien van de geldpersen niet.
Nu zullen onze moderne economen wel allerlei voorwaarden koppelen aan het draaien van de geldpersen, maar dat is in deze oproep niet uitdrukkelijk terug te vinden.
Anderzijds stelt de oproep voor de ruimte die vrijkomt door het kwijtschelden van de schulden te gebruiken voor investeringen in de energietransitie en in het opvangen van de coronacrisis. Inderdaad: normaal gesproken zal een nationale overheid wanneer een obligatie moet afgelost worden een nieuwe lening uitschrijven om de vorige te betalen. Overheden betalen zelden hun schuld af: vervallen schulden worden gefinancierd door nieuwe leningen, en op de overheidsbegroting weegt enkel de rente die moet betaald worden op de schuldmassa. Wanneer overheden de obligaties in handen van de ECB echter niet moeten terugbetalen schept dit ruimte om leningen aan te gaan voor andere doeleinden, zoals het financieren van de energietransitie of de coronaschade.
Maar waarom zouden de overheden van de lidstaten zich voor deze financiering dan wel weer moeten wenden tot de financiƫle markten? Kan men ook hiervoor de Europese geldpersen niet laten draaien? Of obligaties rechtstreeks plaatsen bij de ECB? Of wordt het dan te veel van het goede? Waar ligt dan de grens?
Ik heb de indruk dat de initiatiefnemers vooral het statuut van de ECB willen aanvallen, want dit statuut hindert in de eurozone de monetaire financiering van overheidsbeleid. Dat hangt samen met het feit dat het economisch beleid nog grotendeels in handen van de lidstaten is, in tegenstelling tot het monetair beleid: de fameuze weeffout van de Economische en Monetaire Unie (EMU). Het voorstel komt neer op een ingewikkelde weg om monetaire financiering van nationaal economisch beleid mogelijk te maken. Maar het hangt met haken en ogen aan elkaar.
Alhoewel de auteurs aangeven dat hun voorstel maar een onderdeel is van het beleid dat zij voorstaan, wordt de rekening toch voor een stevig stuk doorgeschoven naar de ECB. Zo dreigt de slogan ālaat de rijken de crisis betalenā vervangen te worden door ālaat de ECB de crisis betalenā.
Ik denk dat het tijd wordt om een debat te voeren over schuldkwijtschelding. Want ze nemen een enorme omvang aan en drukken op de begrotingen van de nationale overheden, overheden zoals de Italiaanse en de Griekse die in feite failliet zijn. Wat er nu gebeurt is geen oplossing in tegendeel.
Ik deel de opmerkingen van Frank Slegers. Zou echter willen aanvoeren dat monetaire financiering door de ECB aan grenzen stuit. Teveel schulden ondermijnen de waarde van de Euro en dat heeft op termijn grote gevolgen. Verder wordt er aan schulden heel veel verdiend wordt, iets dat David Harvey ‘accumulatie door onteigening’ noemt. Als eenmalig schulden worden kwijtgescholden maar de rest blijft hetzelfde dan zitten we zo weer in de oude situatie! Op het niveau van nationale staten verdienen aan de failliete staten als Griekenland en ItaliĆ«, multinationale banken, beleggingsfondsen, IMF, Wereldbank en zelfs de ECB. Schulden zijn hun “core business”, die zullen niet snel tot kwijtschelding geneigd zijn! Mijns inziens zou de discussie ook moeten gaan over hoe we de als maar groeiende schuldenberg en de daaruit ontstane financiĆ«le bubbles en crises kunnen stoppen!
En vandaag de dag in de VS (‘quantitative tightening’) ? Waar gaat de Am. overheid het geld vandaan halen om de vervallen ’treasuries’ aan hun privĆ©-houders te terug te betalen ?