12 februari 2015 – Op de informele vergadering van de Eurogroep (de 19 ministers van financiën van de eurozone) gisteravond gewijd aan Griekenland werd geen akkoord bereikt, en dit werd ook niet echt verwacht. Het zal opnieuw geprobeerd worden op de volgende bijeenkomst, maandag 16 februari in Brussel. Een akkoord is wel hoogdringend, want eind februari komt het bestaande ‘hulpprogramma’ (bailout) tot een eind. Dit verleende leningen aan Griekenland, die grotendeels gebruikt werden om de schuldeisers te betalen; de voorwaarde voor het toekennen van deze ‘steun’ was het aanvaarden van de neoliberale hervormingen (‘het programma’) opgelegd door de Europese Commissie, de Europese Centrale Bank en het IMF (‘Trojka’). De private schuldeisers, de banken dus die speculeerden op de Griekse staatsschuld, hebben het Grieks staatspapier grotendeels kunnen verkopen aan publieke instellingen, zodat de schuldenkwestie nu voor 80% berust bij Trojka-instituties.
Het is evenwel niet de terugbetaling van deze schulden die de hoogdringendste oplossing vereist. Er zijn weliswaar vervaldata in maart, juli en augustus 2015 (samen voor meer dan 8 miljard €), maar het eigenlijke zwaard van Damocles betreft de liquiditeit van de Griekse banken. Vermogende Grieken halen hun rekeningen leeg en emigreren financieel naar het buitenland. De Griekse banken raken daardoor in een toenemend liquiditeitsprobleem, waarvoor ze normaliter beroep moeten doen op de Europese Centrale Bank. Maar deze liet al op 4 februari verstaan dat er geen kwestie is van enige goodwill voor het nieuwe Griekse regime; de liquiditeitskraan voor de banken werd reeds gedeeltelijk dichtgedraaid. Dat is een bewuste poging om een paniekstemming uit te lokken, die nog meer geld laat verdwijnen van Griekse rekeningen. De methode is beproefd, en bewees haar ‘deugdelijkheid’ bij het bewerken van regeringen reeds in Ierland Spanje en Italië. Men kan zich afvragen hoe lang de Griekse regering nog kan wachten met het instellen van controles op het geldverkeer.
Gezien het liquiditeitsprobleem wil Athene in de eerste plaats een overbruggingskrediet voor enkele maanden, waarin dan verder kan onderhandeld worden over de schuld. In principe kan Griekenland nog op toegezegde leningen van het EFSF en het IMF beroep doen, maar de Trojkapartijen maken dit helemaal afhankelijk van het instemmen met de hervormingsvoorwaarden. Daarmee instemmen zou het einde van de SYRIZA-regering betekenen, want ze beloofde de kiezers onvoorwaardelijk te breken met het ‘programma’.
Ligt de uitkomst van de bijeenkomst van de Eurogroep van volgende maandag dan al vast ? Bij de commentatoren kan men een drietal meningen onderscheiden.
Er zijn de traditionalisten, die de politieke gebeurtenissen in Griekenland volgens de gewone geplogenheden van de realpolitik beoordelen. Politici voeren toneel op voor hun kiezers, de kunst is achteraf terug op de grond te belanden. Zo schetste Daniel Gros, directeur van het CEPS (Centre of European Policy Studies), een Greek way out (5 februari) berustend op het behoud van de integrale schuld maar met langere afbetalingstermijnen, het niet langer formeel optreden van de Trojka en het verpakken van het hervormingsprogramma onder een of ander alias, bv. Grieks Groeiverdrag. Gros is zeer goed thuis in de Europese machtskringen, en weet hoe diplomatie werkt. Maar juist daarom denken we – hopen we – dat hij niet in staat is de vastberadenheid van de Griekse bevolking au sérieux te nemen. Deze zou onmiddellijk doorhebben wat er aan de hand is met een ‘Grieks Groeiverdrag’ dat een voortzetting is van de memorandumpolitiek. Indien de Grieken bedrogen worden door deze regering, blijft alleen extreem-rechts over.
Blijkbaar dachten de 17 ministers onder leiding van Dijsselbloem gisteren toch al een gokje te kunnen wagen. Er werd een poging tot gemeenschappelijke verklaring opgesteld, waarin sprake was van de voortzetting van het hulpprogramma. Varoufakis verwierp de tekst, na overleg met Athene.
Een tweede opinie ziet in de huidige clashes een aftasten van de vastberadenheid van de tegenstander, met de bedoeling slechts zoveel toegevingen te doen als strikt noodzakelijk is (een strategie bekend als brinkmanship). Zij bluffen, wij bluffen. De door Duitsland geleide eurozone beschikt natuurlijk over enorme troeven, met een Centrale Bank die al volledig de kleur van de ‘neutraliteit’ bekende. Maar anderzijds kan het vooruitzicht van een uiteenvallende muntunie, aanvallen van de markten op de andere zwakke schakels, en een Europese Unie die niet aarzelt één van haar lidstaten op te offeren, ook geen zeer aantrekkelijk perspectief zijn voor de euroclub. Men kan vermoeden dat er binnen de club in aanloop van de vergadering van maandag nog fel zal overlegd worden, tussen de harde hardliners (Schäuble, Dijsselbloem) en de softere hardliners (Renzi ? Hollande ?). Het resultaat van het brinkmanship moet niet noodzakelijk maandag duidelijk worden. Men kan daar aankondigen dat er geen compromis mogelijk was, de ECB kan de kraan dan dichtdraaien, en vervolgens Griekenland een tijdje laten ‘sudderen’ in de hoop dat het na korte tijd tot betere inzichten komt. Monetaire waterboarding na de budgettaire, om het met een beeld van Varoufakis te zeggen.
Tenslotte heb je degenen die Griekenland nog dit jaar de eurozone zien verlaten, indien niet door een bewuste keuze, dan door een ‘exit by accident‘.
Los van alle mogelijke toekomstscenarios is één ding duidelijk: nooit waren er betere kansen voor de linkerzijde en de arbeidersbeweging in Europa om iets te doen voor dat ‘ander Europa’, waarover reeds zoveel gezegd en geschreven werd. Na de woorden, nu de daden! De solidariteitsbeweging die op gang komt moet op korte termijn echt gaan wegen op de regeringen! (hm)