. Ook in België probeert DiEM25 een werking te ontplooien. Een van de mensen die er hun schouders onder plaatsen is de Vlaming Stephen Bouquin, hoogleraar sociologie aan de Universiteit van Evry-Paris-Sud en actief in diverse sociale bewegingen. Verleden jaar verscheen van hem “Helemaal Anders”, een analyse van het neoliberalisme en het verzet daartegen.
DiEM25 is een beweging opgericht door Yanis Varoufakis, de gewezen Griekse minister van financiën, en een aantal medestanders die de ambitie hebben om de Europese Unie tegen 2025 grondig te democratiseren (DiEM25, “Democracy in Europe Movement 2025″
Het hieronder weergegeven interview verscheen in het pas uitgekomen nummer van Aktief, het ledenblad van het Masereelfonds (jaargang 2016, nr. 3) en werd afgenomen door Jelle Versieren en Bernard Desmet.
Stel DiEM25 eens wat uitgebreider voor? En wat is de rol van Varoufakis?
SB: DiEM25 is opgericht in februari 2016 in Berlijn. Het is een grote beweging die gesteund wordt door groepen, individuen en partijen van diverse strekking. Zowel de Piratenpartij, actief in diverse Europese landen als de Blockupy-beweging (gekend door zijn omsingeling van de zetel van ECB in Frankfurt) stonden aan de wieg ervan. DiEM25 wordt zowel gesteund door Jeremy Corbyn en de nieuwe Labour leiding, als door sommige Europese groenen en componenten van de linkerzijde, door IG Metall en andere vakbondscentrales, door de rebelse steden in Spanje waar Podemos aan de macht is. DiEM25 staat open voor alle democraten, of ze nu radicaal links, groen, sociaaldemocratisch of zelfs sociaal-liberaal zijn. Dertigduizend burgers heb het manifest ondertekend, en dat aantal groeit nog voortdurend. Varoufakis wordt aanzien als iemand die oprecht en consequent het gevecht heeft geleverd om het mandaat te realiseren dat het volk Syriza gegeven had, vooral om Europees besparingsmemorandum te bestrijden. Iets waar de Syriza-regering niet in geslaagd is. Sommigen noemen dit verraad, ik zou eerder spreken van capitulatie. Syriza stond onder druk door een dreigende bankrun (de Griekse burgers die massaal hun rekeningen zouden leeghalen) en de weigering van een schuldherschikking. Varoufakis wilde het voorgestelde compromis niet aanvaarden, maar de eurogroep wilde niet toegeven om elk risico van herhaling in andere landen, b.v. in Spanje waar verkiezingen voor de deur stonden, te vermijden.
Wil Varoufakis dan de uitvoerende macht in Europa openbreken?
SB: Vandaag voert DiEM25 campagne voor het doorzichtig maken van de besprekingen op niveau van de Europese Raad. Openbaarheid van bestuur, je weet wel… Bijna alle beslissingen zijn intergouvernementeel en het moet dus mogelijk zijn de nationale executiven ter verantwoording te roepen over wat ze tijdens de raadsvergadering bespreken en beslissen. Varoufakis heeft dat zelf gedaan met de bijeenkomsten van de eurogroep, de vergadering van ministers van financiën. Dit is een ad-hoc instantie zonder juridische basis, wat ook niet kan. Op lange termijn gaat DiEM25 voor een democratisering van Europa, of beter, van de Europese Unie. Dit lijkt een waanidee maar het moet duidelijk wezen dat de EU haar eigen democratisering niet zal overleven. DiEM voert tenminste een strijd op bovennationaal – zeg maar internationaal – niveau.
Waarom wordt het gemeentelijk niveau ook vermeld?
SB: De rebelse steden in Spanje hebben toestemming om voor miljoenen euro hun taken uit te besteden. Maar ze mogen geen personeel aanwerven en de vervanging van gepensioneerde ambtenaren staat op de helling. Feitelijk komt dit neer op privatisering. Dit heeft alles te maken met de begrotingsregels opgelegd door Europa en die voort komen uit het stabiliteitspact. Diezelfde regels gelden voor alle Europese landen, regio’s, parastatale instellingen. Ik ervaar die regels zelfs in de universiteit waar ik werk. We mogen de dotatie wel investeren, maar geen personeel aanwerven. De enveloppefinanciering houdt geen rekening met de veroudering en de anciënniteit van het personeel. Zelfs zonder aanwervingen neemt de loonmassa automatisch toe en moeten we dat opvangen door op pensioen gaande docenten niet te vervangen, en daarna door contractuelen aan te werven die gewoon uurloners zijn. Net hetzelfde mechanisme als de financiering van lokale besturen in Spanje. Nergens mag het budgettair tekort de 0,5% overschrijden en ten gevolge van verschraling betreffende financiering, of de hoge rentelasten op de schulden, wordt elke staat, gemeente, parastatale of openbare business unit in een besparingsdwangbuis gestoken. Varoufakis heeft samen met andere intellectuelen en kunstenaars het initiatief genomen van een paneuropese beweging om deze autoritaire austeriteit in vraag te stellen. Volgens hem en zijn kompanen dient een oplossing op Europees niveau gevonden worden. Dit in tegenstelling tot een belangrijk deel van de Europese linkerzijde dat stelt dat dit Europa hoe-dan-ook niet kan hervormd worden. Maar deze benadering komt de facto neer op een terugplooien op het nationale niveau. We zullen dus elk om beurt in elke lidstaat verzet bieden en … verslagen worden. De afwezigheid van het perspectief van een ander Europa speelt n de kaart van het rechtsnationalisme dat ook pleit voor sluiten van grenzen, verlaten van de euro als eenheidsmunt… De wederzijdse afhankelijkheid van Europese staten is echter zo groot dat enkel op bovennationaal niveau een oplossing voor de crisis kan gevonden worden.
Welke plannen op korte en middellange termijn heeft DiEM25?
SB: We willen onmiddellijke transparantie en amnestie voor alle klokkenluiders. Een online petitie hierover haalde 300000 handtekeningen. We werken aan stoutmoedige voorstellen rond armoedebestrijding, investeringen, schuld en vluchtelingencrisis die zelfs binnen de huidige institutionele configuratie te verwezenlijken zijn. Op middellange termijn willen we een constituante samenroepen, met afgevaardigden gekozen op transnationale lijsten. De nieuwe grondwet moet op termijn alle bestaande verdragen vervangen. De verschillende linkse en groene fracties in het Europese parlement zijn verdeeld over het functioneren van de EU. Maar als de progressieven al zo verdeeld zijn, hoe kan men dan verdere desintegratie van de EU voorkomen? Sommigen stellen dat de desintegratie van de EU een positief gegeven zou zijn. Kan zijn, maar dan beginnen we best nu met discussies over wat in de plaats moet komen, want de ineenstorting kan op elk ogenblik plaatsgrijpen. Ik denk even aan een nieuwe financiële storm waartegen de euro nooit bestand zal zijn. De banksector evenmin. Kijk ook naar de impact van de vluchtelingencrisis op Europa! Kortom, Europa is al aan het desintegreren. Grenzen worden gesloten, de Islam wordt als een bedreiging gezien met navenante behandeling van vluchtelingen uit moslimlanden, en men pleit ervoor om de euro te verlaten. Anderen lijken de strijd om de Europese instellingen te hervormen opgegeven te hebben. Nochtans zou er al heel wat terrein kunnen gewonnen worden door Europese dictaten niet te gehoorzamen, het gebrek aan representativiteit van bepaalde instellingen te hekelen, het juridisch vacuüm aan te klagen. Dit is een strijd, ik val in herhaling, die gevoerd moet worden op alle niveaus, van lokaal tot Europees niveau. Varoufakis ondersteunt bijvoorbeeld Labourleider Corbyn als die pleit tegen een Brexit, maar meteen stelt dat er een Europees minimumloon moet komen. Op dezelfde manier is DiEM25 solidair met de Franse stakers tegen de wet El Khomri – vergelijkbaar met de wet Peeters bij ons – of met Podemos als die in de clinch gaat met door Europa opgelegde asociale maatregelen
En in België?
SB: Uit peilingen blijkt overduidelijk dat de huidige federale regering geen meerderheid meer heeft. In Wallonië hebben ze die nooit gehad, maar nu brokkelt de meerderheid ook in Vlaanderen af. Wat zal een progressieve meerderheid echter doen tegen Europese dictaten? Dat is belangrijk om te weten. Als een progressieve meerderheid op een wat zachtere manier het Europees credo van bezuinigingen wil toepassen, zal ook die progressieve meerderheid op korte termijn haar geloofwaardigheid verliezen. Dan doet de huidige Portugese regering het beter. Zij hebben in participatief overleg met de bevolking een begroting opgesteld, voeren 35uren week in en strijden tegen armoede. Die regering wil in mensen investeren en krijgt daarbij tegenwind van Europa.
Ook bij de elites (IMF, OESO, …) bestaat er verdeeldheid over het Europees beleid.
SB: Uiteraard moet DiEM25 op die verdeeldheid inspelen, zonder zich echter illusies te maken. IMF stelt wel dat besparingen contraproductief zijn, maar blijft anderzijds voorstander van een vergaande herstructurering van de arbeidsmarkt, in de zin van deregulering en grotere flexibiliteit, en heeft niks tegen grootschalige privatiseringen. De instellingen van de EU zijn gebouwd op een ordoliberaal model. Ik heb aan dit model een heel hoofdstuk gewijd in mijn boek ‘Helemaal Anders’. Het ordoliberalisme is niet zozeer deregulering, maar het aanwenden van de overheid voor ondersteuning van liberale maatregelen, via monetaire weg en via regelgeving. De overheid moet bovendien verhinderen dat syndicale tegenmacht een remmend effect kan hebben op kapitaalsaccumulatie – op de winstvorming zeg maar – en de destructieve werking van de markt. Dit werd heel duidelijk bij de klimaatonderhandelingen in Parijs. De Europese Commissie gebood dat handel, maritiem verkeer en de luchtvaart buiten het raamakkoord van COP21 bleven. TTIP promoot transatlantische handel en dat heeft een zware ecologische kostprijs. Maar dankzij de Europese commissie en andere onderhandelaars blijft handel buiten beschouwing. Ordoliberalisme is anti-Keynesiaans en vertrekt vanuit een andere logica dan de verzorgingsstaat, dan het algemeen belang en dus ook het respecteren of herstellen van ecologische evenwichten.
DiEM25 pleit voor radicale tegenmaatregelen?
SB: DiEM25 is niet zozeer voorstander van radicale tegenmaatregelen, maar wil wel dat we in hoogdringendheid nadenken over doordachte alternatieven voor wat er nu misgaat. DiEM25 wil geen sociale kopie van in feite liberale maatregelen, maar evenmin een terugvallen op verouderd recepten. Neem nu de euro. Bij het geven van syndicale vorming merkte ik dat iedereen de euro als een dure munt ervaren, in de zin dat sinds de invoering van de euro alles duurder is geworden. Anderzijds is een stabiele euro een zegen voor de financiële sector. Maar de zorg voor stabiliteit verklaart niet waarom de ECB maandelijks 80 miljard bijdrukt (het is wel digitaal geld). In plaats van deze geldcreatie te gebruiken voor een relancebeleid en grootschalige investeringen, krijgt de financiële sector bergen cash voor nieuwe speculatieve beleggingen. Dit is zeer problematisch … De Europese Unie is een economisch slagveld en we hebben geen economische integratie maar polarisatie. Enkele winners en vele verliezers.
Een ander voorbeeld. Dat diverse Oost-Europese landen hun grenzen willen sluiten voor de vluchtelingen, heeft minder te maken met racisme, maar wel met de vrees dat de vluchtelingen hun arbeiders gaan verdringen in de centrumlanden, terwijl die arbeiders wel instaan voor een groot deel van het BBP van de herkomstlanden.
EU is de zieke man van de wereld. In plaats van integratie bereikt men dat landen uit het centrum en de periferie meer en meer uit elkaar groeien. Ook in de centrumlanden wordt de kloof tussen arm en rijk alsmaar groter. Dat leidt tot sociale dumping, tot onleefbare arbeidsomstandigheden en verklaart waarom de EU al 7 jaar een economische stagnatie doormaakt.
Maar wat stelt DiEM25 dan voor?
SB: DiEM25 neemt de handschoen op. Door duidelijk te pleiten voor een grootschalig investeringplan. Het streeft naar verandering, maar zonder ballast van de 20ste eeuw, zonder een uitgesproken politieke ideologie. DiEM25 werkt zoveel mogelijk digitaal, en richt allerlei discussieplatforms op. Het is een politieke beweging, die streeft naar nieuwe ideeën en een antwoord probeert te bieden op de politieke uitdagingen waarmee we vandaag geconfronteerd zijn, maar die geen ambitie heeft om als DiEM25 aan verkiezingen deel te nemen. DiEM25 pleit voor een Europese aanpak van de vluchtelingen- en van de schuldencrisis. Piketty pleit voor schuldkwijtschelding, naar analogie wat er gedaan is na W.O. II voor Duitsland. Elk land zou maximaal 60% van zijn schulden overhouden en de rest wordt in een gemeenschappelijk Europees schuldfonds gestoken.
Wat maakt dat jij je geëngageerd hebt in DiEM25?
SB: We beleven in belgiê een nieuwe golf van sociaal protest. De federale regering is een minderheidsregering, nu ook in Vlaanderen. Ofwel is de druk voldoende hoog en ontspoort de regering (maatregelen intrekken zal voor de nationaal-liberale hardliners onaanvaardbaar zijn) ofwel is er binnen drie jaar een regeringswissel. Dat zou dan best een rood-groene coalitie worden met SP.a-PS, de groenen, progressieve christenen en de PVDA. Maar wat gaat die regering doen? En vooral, hoe gaat zij zich verhouden tot een Europa dat elke afwijking van het besparings- en privatiseringsparcours de pas wil afsnijden? Voor mij moet DiEM25 helpen daarover duidelijkheid te scheppen door de discussie over Europa te activeren. De Europese constructie is ondemocratisch. Je moet eens zien welke koehandel met de samenstelling van de Europese commissie gepaard gaat. De staat los van de verkozen instellingen, dus los van elke democratische controle erop. De eurogroep, o.m. in zijn afhandeling van de Griekse schuldenlast, had geen enkel democratisch mandaat. Dit gebrek aan democratische legitimiteit effent bovendien het terrein voor lobbyisten allerhande, die veel te veel invloed hebben op de Europese besluitvorming. Het is geen toeval dat als het over de marktwerking gaat Europa kan beslissen met eenvoudige meerderheid, maar als het over fiscaliteit of sociale materies gaat unanimiteit vereist is. Die unanimiteit geeft feitelijk vetorecht aan staten, wat bewezen mag worden door de geschiedenis als kleine landen zoals Luxemburg belangrijke fiscale hervormingen gedwarsboomd hebben.
DiEM25 pleit voor meer Europese daadkracht. Maar is er geen tegenspraak tussen enerzijds een sterk Europa dat beslissingen kan nemen en anderzijds jullie pleidooi dat zelfs op het laagste niveau er vormen van inspraak moeten zijn bij Europese beslissingen, een vorm van subsidiariteit dus?
SB: DiEM25 pleit op de eerste plaats van democratiseren van de instellingen op alle niveaus. Subsidiariteit is op zich geen slecht uitgangspunt, maar het mag ‘positieve harmonisatie’ niet in de weg staan. In het verleden zijn er al verdienstelijke inspanningen gebeurd om te komen tot loonharmonisatie op Europees niveau. Een aantal zaken zal niet lukken met het Europa zoals het nu functioneert, maar moeten we er dan over zwijgen? Mag er niet creatief nagedacht worden over manieren om fiscale ontwijking tegen te gaan, door bijvoorbeeld per vestiging van een bedrijf een minimumbelasting te heffen, en op die manier een discussie over dubbele belasting te doorbreken? Mag er niet gepleit worden dat er in België wordt teruggekomen op de verhoging van de pensioenleeftijd of de feitelijke afschaffing van de 38-urige werkweek. DiEM25 is in Europa en in België een middel om de linkerzijde aan te zetten van spoor te veranderen en klare wijn te schenken over besparingen, fiscaliteit, democratisch functioneren, het sluiten van grenzen…
Maar als we het debat nu niet voeren en weigeren ernstig te discussiëren over alternatieven, dan zal dat terugslaan in onze gezicht, dan geven we carte blanche aan de voorstanders van achterkamerpolitiek.