Hoe vrijhandelsverdragen de democratie aantasten

Standpunt (19 dec 2013) verschenen op de website van Bart Staes, Europees parlementslid voor Groen

Sinds deze zomer onderhandelen de Europese Commissie en de VS over een Trans-Atlantisch Vrijhandels- en Investeringsverdrag. Hoe meer we te weten komen over deze onderhandelingen, hoe zorgwekkender de informatie. De onderhandelingen gebeuren niet transparant. De industriële lobby’s zitten mee aan de onderhandelingstafel. Het Europese parlement, de nationale parlementen, de middenveldorganisaties, vakbonden, NGO’s, kleine bedrijven en werkgeversorganisaties en burgers worden slechts zeer beperkt geïnformeerd. Nochtans zal wat onderhandeld wordt een enorme impact hebben op ons samenlevingsmodel.

Controversieel is de discussie over het arbitragemechanisme voor investeringsbescherming (Investor-state dispute settlement, afgekort ISDS). Dit soort arbitrageovereenkomsten legt vast wat de rechten van investeerders zijn en hoe geschillen beslecht worden. Dit mechanisme zorgt ervoor dat bedrijven staten kunnen aanklagen voor internationale arbitragehoven. Boven de hoofden heen van nationale gerechtshoven en parlementen oordelen drie rechters over de aanklacht achter gesloten deuren.

De ISDS-regelgeving die de VS en Europa graag willen invoeren onder druk van de industriële lobby’s, holt de democratie uit. Vermogende bedrijven gebruiken dit mechanisme om overheidsmaatregelen die de verwachte winst van de bedrijven mogelijks aantast, aan te klagen, zelfs al dienen deze maatregelen om de burgers of het milieu te beschermen.

Te hallucinant voor woorden? Doemdenken? Neen! De afgelopen jaren is er een enorme groei aan juridische claims bij internationale hoven van arbitrage en het vrijhandelsakkoord zal deze tendens nog meer doen toenemen. Zo klaagde de Amerikaanse tabaksgigant en mega-lobbyist Philip Morris Uruguay en Australië aan wegens regelgeving rond ontradende sigarettenverpakkingen. Het Zweedse energiebedrijf Vattenfall eist 3,7 miljard van Duitsland vanwege het besluit tot kernenergie-uitstap na de ramp in Fukushima. Griekenland wordt aangeklaagd door investeerders voor de schuldherschikking die het in 2012 moest uitvoeren om reddingskredieten van de Troika te krijgen. Het farmaceutische bedrijf Eli Lili klaagde de Canadese overheid omdat de overheid eist dat het nut van een medicament aangetoond moet worden om een patent te krijgen.

Voor overheden gaan met zulke aanklachten hoge schadeclaims en lang aanslepende, dure juridische procedures gepaard. De dreiging met rechtszaken leidt tot zelfbeperking. Overheden en parlementen zullen twee keer nadenken voor ze nieuwe regelgeving invoeren om hun bevolking of het milieu te beschermen. Zo kondigde Nieuw-Zeeland al aan geen nieuwe wetgeving rond tabaksverpakkingen door te voeren. De Nieuw-Zeelandse overheid wacht liever eerst op de uitspraak van de zaak Philip Morris/Australië.

Het is duidelijk: dit soort investeringsarbitrage bezorgt grote bedrijven een wapen tegen maatregelen die niet naar hun zin zijn. Dit is een duidelijke bedreiging van de performante Europese normen en regels die bedoeld zijn om de burger te beschermen en het resultaat zijn van een democratisch besluitvormingsproces. Dat grote bedrijven die kunnen ondergraven en beperken ten voordele van winstmaximalisatie is onverantwoord, ondemocratisch en onaanvaardbaar.

Daarbovenop komt de problematische verwevenheid tussen de arbiters en de bedrijfswereld. Internationale arbitragehoven vergaderen ad hoc. Ze worden voorgezeten door investeringsarbiters. Vaak zijn dit privé-advocaten die uit de kleine wereld van het investeringsrecht komen. Zij hebben nauwe banden met multinationale bedrijven en zijn niet onafhankelijk of neutraal. Een rapport van Corporate Europe Observatory (CEO), een NGO die onderzoek uitvoert naar de macht van bedrijven en lobby’s, toont aan dat hoop en al 15 arbiters beslissingen nemen in 55 procent van alle betwistingen. Deze erg kleine groep mensen bestendigt zo internationale investeringsregels die noch eerlijk noch onafhankelijk zijn maar wel steevast in het belang van de grote bedrijven.

Ook de Europese Commissie en de diensten van Karel De Gucht schurken zich aan bij de wensen van de grote industriële lobby’s. Onderzoek van CEO toont aan dat de Commissie ter voorbereiding van de onderhandelingen 119 gesprekken voerde met de grote industrielobby’s en slechts een handvol met middenveldorganisaties. Zelfs de lidstaten krijgen ongebruikelijker wijze de onderhandelingsdocumenten van de VS niet te zien.

Een zestigtal Belgische organisaties organiseert komende donderdag een blokkade van de Europese Raad om te protesteren tegen de EU-VS vrijhandelsonderhandelingen. Groen steunt hen hierbij.

Het kan niet dat bedrijfsbelangen, hebzucht en winstbejag voorgaan op het beschermen van sociale en mensenrechten, volksgezondheid en het milieu. Wij roepen de Belgische regering, de Europese Commissie en Karel De Gucht op geen arbitragemechanisme op te nemen in het handelsverdrag met de VS.

Bovendien stellen we ons nog heel wat andere vragen bij deze onderhandelingen. De voorspelde voordelen op het vlak van groei en jobcreatie zijn minimaal. De onderhandelingen zijn problematisch voor ons cultuur- en mediabeleid en ze vormen een regelrechte bedreiging voor ons landbouw- en voedselmodel. Ze worden gevoerd met een partner die ons schaamteloos bespioneert. Deze vrijhandelsonderhandelingen stellen de belangen van grote multinationals boven de veiligheid van de burger. Dat is onaanvaardbaar.

Stefaan Van Hecke en Eva Brems, Kamerleden
Bart Caron, Vlaams parlementslid
Bart Staes, Europees Parlementslid