Waarom banken gelukkig zijn met een Europese bankenunie

Corporate Europe Observatory (CEO), september 2012

Vertaling:  Ander Europa

De Europese Commissie en een aantal regeringen van lidstaten hebben het triomfantelijk gehad over de nieuwe bankenunie, die tot een bankentoezicht  ‘met tanden’ zou leiden, en een eind zou maken aan de knoeiboel die aanleiding gaf tot de overdreven schuldenlast en de dure reddingsoperaties. Met de Europese Centrale Bank (ECB) als algemene toezichthouder, met grote bevoegdheden om tussen te komen en met krachtige remedies om de banken op het veilig pad te houden, heeft de Europese Unie (EU) eindelijk het gepaste antwoord gevonden op de risico’s gesteld door onverantwoordelijke banken, dat zeggen toch de voorstanders [1].

Deze retoriek wekt de indruk dat de EU met de vuist op tafel slaat tot groot ongenoegen van de banken, want in dat wereldje wordt inmenging van overheden in hun business weinig op prijs gesteld. Waarom is hun reactie dan eerder omgekeerd? Waarom zijn de banken in grote mate verheugd over het vooruitzicht van Europees toezicht en van wat sommigen zien als strengere handhaving van de bankenregulering? Gaat het er dan niet over onverantwoord gedrag te bestrijden en ook de banken te laten bijdragen?

Er zijn nochtans een paar goede redenen voor de luchtigheid waarmee de banken reageerden.

1. Toezicht zal berusten op lakse regels

Om te beginnen is de sleutelkwestie niet of de toezichthouder een grote instelling is met veel computers en hoogopgeleide mensen. De sleutelkwestie, dat zijn de regels en reguleringen die de toezichthouder probeert op te leggen. Meer specifiek moet de ECB ervoor zorgen dat de Europese vertaling van de internationale Basel III overeenkomst [2] gerespecteerd wordt, wat hoofdzakelijk neerkomt op een richtlijn over kapitaalvereisten die later dit jaar moet goedgekeurd worden. Zowel de internationale versie als de EU vertaling ervan waren sterk beïnvloed door de bankenlobby, met als gevolg een nieuw stel regels die buitengewoon vaag blijven. Het is bijvoorbeeld belangrijk om op te merken dat de nieuwe regels in de EU-versie niet de minimumvereisten inhouden waarover men het eens was in het Basel-akkoord; men heeft daarentegen een plafond geplaatst op wat de regulator aan banken kan opleggen. Dat is een mooie overwinning voor de grote banken, waar ze ook hard voor gevochten hebben [3]. Voor hen is essentieel dat de verordening [4] die de basis zal vormen voor het ECB bankentoezicht een zwakke verordening zal zijn. Hoe sterk de ECB ook mag toezicht houden op de implementatie van die regels, dat verandert niks aan de aanwezigheid van achterdeurtjes die met opzet in de wetgeving werden opgenomen. Het gecentraliseerd toezicht in de eurozone zou zelfs kunnen neerkomen op de verankering van de overwinning die de banken behaalden in het EU gevecht over de Basel-regels.

2. De bankenunie moet de interne markt versterken

Er valt zeker niets te vrezen als je een grote bank bent met een gewaagde strategie. De houding tegenover het bankwezen is er een waarvan de banken wel kunnen dromen. Sinds jaren hebben ze gelobbyd om een ‘echte interne markt’ in financiële diensten te krijgen, en daarbij stond bankenregulering en toezicht op EU-niveau hoog op het wensenlijstje, zeker nu dat die regulering naar hun wensen zal gekneed worden.

Toen de Commissie bijvoorbeeld naging hoe de Basel-regels moesten geïmplementeerd worden, benadrukte Josef Ackerman van Deutsche Bank het belang van harmonisatie. “Nationale initiatieven die gebaseerd zijn op de politieke druk vanuit individuele lidstaten zijn schadelijk voor de interne markt en moeten verworpen worden”, schreef Ackerman in een brief in november 2010 [5].

Gezien het succes van de bankenlobby om nieuwe regulering af te zwakken (Basel III en de verordening en richtlijn op kapitaalvereisten) is het geen wonder dat ze ook te vinden zijn voor gecentraliseerde en geharmoniseerde supervisie. Sinds lang heeft men dit beschouwd als een verdere stap op weg naar een interne markt voor de banken. Zo zei een van de bekendste banklobbyisten, Guido Ravoet van de European Banking Federation [6], in een commentaar op de nieuwe bevoegdheden van de ECB: “Dat is een belangrijk signaal voor een draai over 180 graden, van nationale reflexen naar Europese oplossingen.”

De banken onthalen momenteel de bankenunie op applaus precies omwille van deze reden: ‘ om de integriteit van de interne markt te vrijwaren’, zoals Jürgen Fitschen zegt van Deutsche Bank [7].

Natuurlijk zijn er nog meningsverschillen die zullen moeten uitgeklaard worden vooraleer de bankenunie kan van start gaan, en sommige ervan vinden hun oorsprong in uiteenlopende belangen tussen diverse groepen van banken. Britse banken bijvoorbeeld zoeken naar een manier om de interne markt zó te versterken dat het hen goed uitkomt, en Duitsland wil particuliere belangen veiligstellen voor de openbare Landesbanken. Maar over het algemeen vinden de hoofdrolspelers van de bankenlobby zich goed terug in het ontwerp van de bankenunie.

3. Niet noodzakelijk strenger voor de grootste

Men heeft geopperd dat een bankenunie een oplossing zal bieden aan het probleem van de al te sterke banden tussen nationale regulators en lokale private banken. En het klopt dat er heel wat voorbeelden zijn die dit staven. Zoals toen de Britse Financial Services Authority (FSA) de ogen sloot voor de wilde avonturen van Northern Rock. Het toenmalig hoofd van de FSA was Callum McCarthy, een groot voorstander van deregulering die een groot deel van zijn leven had doorgebracht in de directiekamers van grote banken, waaronder Barclays [8].  Een regulator dus die er maar altijd tuk op was de banken te laten op zichzelf letten. Maar waarom zouden we moeten onderstellen dat dit zomaar zal veranderen als de ECB de touwtjes in handen neemt? Veel ECB-functionarissen, waaronder ECB-voorzitter Mario Draghi, komen uit de private banksector. Draghi maakte een groot deel van zijn carrière door in banken zoals Goldman Sachs, en was gedurende vele jaren lid van een club van vooraanstaande private bankiers en centrale bankiers, de Group of Thirty, die in het verleden op kritieke momenten opkwam voor zelfregulering van de banken [9]. Er is dus weinig reden om aan te nemen dat de ECB strenger zal zijn voor de banken, en zeker niet voor grote banken.

4. Crisisafwikkeling: de staten zullen nog steeds mogen afdokken

Een van de grote problemen die de bankenlobby had met het vooruitzicht van een bankenunie is het lang in Brussel bediscussieerde idee dat falende banken zouden moeten betalen voor de crisisafwikkeling. Het idee kan weliswaar de Europese belastingbetalers aanspreken, waarvan de meeste het beu zijn de rekeningen te betalen voor onverantwoordelijke banken, maar het is niet echt geliefd bij de banken, nu ze net gezegevierd hebben in de strijd om de kapitaalvereisten laag te houden. Het goede nieuws voor de banken is dat noch de Raad noch de Commissie hen veel willen laten betalen in zulk geval. Veel zal het in ieder geval niet zijn, en iedereen aan de onderhandelingstafel weet dat het onvoldoende zal zijn voor de financiering van de crisisafwikkeling. Europees toezicht en een geharmoniseerde regulering (‘één enkel reglement’) wordt als eis gesteld door sommige regeringen, waaronder de Duitse, die aanvoelt dat ze zal moeten bereid zijn meer geld te lenen aan het ESM om de resterende kosten te betalen, of om de ECB de boel te laten opruimen. Dit ‘ gemeenschappelijk budgettair vangnet’ werd besproken op bijeenkomsten van de Raad [10].

Veilige banken staan niet hoog op de agenda

De kern van de zaak is dat men weinig zin schijnt te hebben om streng te zijn met onverantwoordelijke en antisociale banken. Als dat wel het geval was, zouden onze regeringen en de Commissie geopteerd hebben voor strenge regulering, zowel bij de onderhandelingen over de Basel-akkoorden als daarna bij de omzetting ervan in EU-wetgeving. Eenmaal men dit inziet is al het gepraat over een bankenunie als remedie voor de belabberde toestand van de Europese banken weinig overtuigend, om niet te zeggen hypocriet. De grote woorden over de enorme uitbreiding van de bevoegdheden van de ECB en de versterking van de interne markt leiden de aandacht af van het debat over het soort regulering dat nodig is.

Dat soort agenda werd vanaf de eerste dag met succes doorgedrukt door de bankenlobby, die in de Commissie één en al bereidwilligheid vond. Het is aan ons om te beginnen nadenken over wat we moeten doen als er opnieuw banken op de fles gaan, en de bankenunie niets méér blijkt te zijn dan een nieuwe manier om gemeenschapsgeld naar hun rekeningen te versluizen.