Willem Bos, maart 2009

GroenLinks Euro parlementariër Kathalijne Buitenweg suggereerde in de uitzending van Nova op 13 juni jl. dat veel Ieren ‘nee’ hadden gestemd omdat ze bang waren dat Europa ze een vrije abortus op zou dringen. Staatssecretaris Timmermans meende dat het idee dat “Ierse jongeren gedwongen zouden kunnen worden te dienen in een Europees leger” een rol had gespeeld. Anderen hadden het over de Ierse angst voor migranten en zelfs de slechte score van Ierland op het Eurovisiesongfestival werd als oorzaak van het Ierse nee genoemd. In werkelijkheid blijkt het Ierse ‘nee’ sprekend te lijken op het eerdere Franse en Nederlandse ‘nee’. De Ieren zeggen ‘ja’ tegen Europa maar ‘nee’ tegen het verdrag.

Wie stemden er nee?

Het Ierse nee is vooral afkomstig van mensen met een lager inkomen en een lagere opleiding. Vrouwen en jongeren stemden meer nee dan mannen. Van de vrouwen was het percentage nee stemmers 56% tegenover 44% van de mannen. Van de jongeren tussen de 18 en de 24 stemde 65% nee terwijl van de mensen boven de 55 slechts 42% zich tot het nee kamp bekende.

Van de mensen die door het werken met hun handen hun brood verdienen (manual workers) stemde 74% nee, van de mensen met een eigen zaak 40%. In de typische arbeiderswijken en armere gebieden op het platteland werd beduidend meer nee gestemd dan in de rijkere buurten. Van de mensen die nog een opleiding volgen stemde 69% nee, van mensen die tussen hun 16 en 20 van school waren gegaan 53%, van mensen met een hogere opleiding slecht 43%.

We kunnen over de Ierse nee stemmers dus precies hetzelfde zeggen als indertijd over de Nederlandse en de Franse nee stemmer: “Het massale nee is een duidelijk stem tegen de neoliberale politiek. Die groepen die de afgelopen jaren het meest geleden hebben onder deze politiek – de vergroting van de inkomensverschillen, de afbraak van de verzorgingsstaat, privatisering en dergelijke – hebben massaal tegen gestemd.”

Niet anti EU

Ook als we kijken naar de motieven van de Ierse stemmers dan zien we een zelfde patroon als bij het Nederlandse en Franse nee. Een grote meerderheid (89%) van de Ierse kiezers is voorstander van het Ierse EU lidmaatschap. Bij de ja stemmers is dat percentage hoger (98%) maar ook onder de nee stemmers is 80% voorstander van het EU lidmaatschap.

Het is natuurlijk ook interessant om te kijken wat de Ierse kiezers zelf opgeven als reden voor hun stem. Van de ja stemmers geeft de grootste groep (32%) als antwoord dat het verdrag in het belang van Ierland is. Slechts 2% van de ‘ja’ stemmers vindt dat het verdrag Europa democratischer maakt. De op één na grootste groep ja stemmers (19%) geeft als reden dat Ierland profiteert van de EU.

Van de nee stemmers geeft maar 2% op dat ze nee gestemd hebben omdat het nieuwe verdrag er toe zou leiden dat Europese wetgeving op het gebied van homohuwelijk, abortus en euthanasie in Ierland ingevoerd zouden worden. En slechts 1% van de nee stemmers noemt als reden ‘om een toevloed van immigranten te voorkomen’.

Het meest gegeven antwoord van de nee stemmers (22%) op de vraag waarom ze nee gestemd hebben luid dat ze te weinig weten van het verdrag en in niet voor iets willen stemmen waar ze te weinig van af weten. Een kleinere groep (12%) geeft als reden op het beschermen van de Ierse identiteit. En slechts 4% geeft aan dat haar stem een stem van protest tegen de regering was.

De opkomst bij het referendum was 53%, dat is lagen dan bij de laatste verkiezingen toen 67% naar de stembus ging. Van de mensen die niet gingen stemmen geeft meer dan de helft (52%) aan dat dat was omdat ze onvoldoende begrepen waar het over ging. Opvallend is dat het grootste aantal niet stemmers te vinden is onder die groepen waar de wel stemmers nee stemden. Zo ging 60% van de handarbeiders niet stemmen en 64% van de kiezers tussen de 18 en de 24 jaar bleef thuis. Helaas is bij deze groep niet gevraagd wat ze gestemd hadden als ze wel zouden zijn gaan stemmen.

De conclusie uit deze cijfers is in ieder geval: het ging niet over abortus, het ging niet over migranten en het ging niet over de dienstplicht en zelfs niet over het Eurovisiesongfestival. Het ging over het verdrag en een meerderheid van de Ierse kiezers is voor Europa maar tegen het verdrag van Lissabon. Voor een groot deel is men tegen omdat men het verdrag niet begrijpt. Maar dat was ook precies de bedoeling.

De Belgische minister van Buitenlandse Zaken Karel De Gucht legde dat al eerder uit : ‘Het doel van het grondwettelijk verdrag was om leesbaarder te zijn. (…) Het doel van dit verdrag is om onleesbaar te zijn. (….) De grondwet bedoelde duidelijk te zijn, dit verdrag bedoelt onduidelijk te zijn. Dat is een succes.’ En Giuliano Amato, voormalig Italiaans minister-president zei indertijd: ‘Kijk, het is absoluut onleesbaar, een typisch Brussels verdrag, niets nieuws, niets voor een referendum.’

Maar als je dan toch geacht wordt te stemmen dan stem je NEE.

De cijfers die ik hier noem zijn afkomstig van een speciaal onderzoek van de Eurobarometer naar het Ierse NEE. De Eurobarometer is een regelmatig onderzoek in opdracht van de Europese Commissie. Dit soort cijfers en getallen moet altijd met de nodige scepsis bekeken worden. In dit geval zijn ze in ieder geval niet afkomstig van een bron die als eurokritisch beschouwd zou kunnen worden.